در این مقاله، در رابطه با آزمایش هورمونی زنان و تفسیر پارامترهای آن، می‌خوانیم:
آزمایشهای هورمونی اطلاعات مهمی دررابطه با سلامت زنان به ما می‌دهند. برای مثال ممکن است این گروه از تست‌ها برای بررسی مشکلات باروری یا سیگنال شروع یائسگی مورد استفاده قرار بگیرند. همچنین این آزمایشات خونی می‌توانند با اندازه‌گیری سطح هورمون‌های زنان، در تشخیص وضعیت پزشکی فرد مانند بیماری تیروئید یا دیابت نقش داشته باشند. در بعضی موارد نیز برای بررسی روند درمان مورد استفاده قرار می‌گیرند (1).
آزمایش خون اغلب شامل یک پنل هورمونی جامع است که به وسیله آن چندین هورمون درکنار یکدیگر مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرند. از هورمون‌های کلیدی زنان که معمولا توسط پزشک درخواست می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد که در ادامه هریک را به‌طورکامل توضیح خواهیم داد:
· استروژن
· پروژسترون
· هورمون محرک فولیکول (FSH)
· تستوسترون/ DHEA
· هورمون‌های تیروئیدی (1)
استروژن
استروژن هورمونی است که بر بسیاری از جنبه‌های سلامت زنان مانند سلامت استخوان و باروری تاثیر گذاشته و نقش کلیدی دارد. این فاکتور خود شامل سه هورمون است:
– Estrone یا E1، هورمون اصلی که بدن خانم‌ها پس از یائسگی ترشح می‌کند
– Estradiol یا E2، هورمون اصلی که درصورت عدم بارداری فرد ترشح می‌شود
– Estriol یا E3، هورمونی که در دوران بارداری بیشتر آزاد می‌شود (1،2)
نتایج آزمایش
سطح نرمال این هورمون به سن، جنسیت و وضعیت پزشکی شما وابسته است؛ برای مثال بارداری در خانم‌ها باعث تغییرات شدید در سطح این هورمون می‌شود. یا اینکه شما در کدام بخش از چرخه قاعدگی خود قرار دارید ممکن است نتیجه آزمایش را تحت تاثیر قرار دهد. رفرنس رنج طبق Mayo Medical Laboratories می‌تواند اینگونه درنظر گرفته شود که: (6)
Estrone Estradiol
– قبل از بلوغ: غیرقابل اندازه‌گیری- 29 pg/mL غیرقابل اندازه‌گیری- 20 pg/mL
– زنان بالغ: 10–200 pg/mL غیرقابل اندازه‌گیری- 350 pg/mL
– زن بالغ قبل از یائسگی: 17–200 pg/mL 15–350 pg/ml
– زن بالغ پس از یائسگی: 7–40 pg/mL <10 pg/ml
سطح بالا یا پایین استروژن به تنهایی برای تشخیص وضعیت پزشکی فرد کافی نبوده و نیاز است در کنار سایر تست‌ها بررسی شود. مقادیر پایین این فاکتور می‌تواند از علائم اختلالات زیر باشد:
· سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
· کاهش عملکرد هیپوفیز (هیپوفیتاریسم)
· بی‌اشتهایی عصبی
· پایین بودن چربی بدن
سطح بالای این فاکتور می‌تواند به دلایل زیر رخ دهد:
· چاقی
· خون‌ریزی خفیف یا شدید قاعدگی
· تشدید سندرم پیش از قاعدگی
· خستگی
· از دست دادن میل جنسی (1)
پروژسترون
پروژسترون یک هورمون جنسی مهم دیگر است که برای تنظیم قاعدگی و رشد جنین ضروری است. یکی از وظایف اصلی این هورمون، کمک به آماده‌سازی رحم برای دریافت تخمک بارورشده می‌باشد. زمانی‌که تخمک درطی تخمک‌گذاری آزاد می‌شود، پروژسترون همراه با مقادیر کمی از استرادیول ترشح شده و در ادامه بسته‌به شرایط موجود، سطح آن تغییر می‌کند:
+ اگر تخمک بارور نشود، جسم زرد از بین رفته و سطح پروژسترون به شدت کاهش پیدا کرده و چرخه قاعدگی جدید آغاز می‌شود.
+ اما اگر تخمک بارور شود، سطح این هورمون بالا باقی مانده و باعث تحریک رشد رگ‌هایی که تغذیه پوشش داخلی رحم (آندومتر) را برعهده دارند، می‌شود. به‌علاوه پروژسترون باعث تحریک غدد اندومتر شده و مواد مغذی برای تغذیه جنین درحال رشد را تامین می‌کند (1).
نتایج آزمایش
رنج نرمال بسیار متغیر و وابسته به عوامل متعددی است اما معمولا برای خانم‌ها مقادیر تقریبی زیر در نظر گرفته می‌شود:
– در اواسط چرخه قاعدگی: 5 to 20 ng/mL
– در سه ماهه اول بارداری: 11.2 to 90 ng/mL
– در سه ماهه دوم بارداری: 25.6 to 89.4 ng/mL
– در سه ماهه سوم بارداری: 48.4 to 42.5 ng/mL
(6)
باتوجه به اعداد و ارقام گفته شده، فرد می‌تواند در یکی از چهار حالت زیر قرار گیرد:
1. سطح پروژسترون نوسانات منظم لازم را ندارد: این امر ازطریق آزمایشهای متعدد تشخیص داده می‌شود. اگر نتایج آزمایش شما نشان دهند که سطح این هورمون به‌موقع افزایش یا کاهش پیدا نمی‌کند، ممکن است شما تخمک‌گذاری یا قاعدگی مظمی نداشته باشید و این موضوع می‌تواند بارداری را سخت‌تر کند.
2. سطح پایین پروژسترون: این مشکل وابسته به این است که آزمایش در کدام بازه از چرخه قاعدگی انجام شده است و می‌تواند به دلایل زیر باشد:
· تخمدان‌های شما عملکرد خوبی ندارند و یا تخمک گذاری انجام نشده است
· بارداری‌های غیرعادی محتمل
3. سطح بالای پروژسترون: اگر نتایج آزمایش شما حاکی از بالابودن این هورمون باشد، ممکن است دلایل زیر مطرح شوند:
· بارداری با یک یا چند نوزاد
· کیست روی تخمدان
· رشدی که باعث علائم بارداری می‌شود (بارداری مولار، بارداری که در آن باروری تخمک به وسیله اسپرم با مشکل مواجه شده و باعث رشد سلول‌هایی غیرطبیعی در داخل رحم می‌شود)
· سرطان تخمدان
4. سطح نرمال هورمون: سطح پروژسترون در محدوده خاصی می‌تواند بیانگر این موضوع باشد که تخمک‌گذاری انجام شده است. این تست باید بین 18 تا 24 روز پس از اولین روز پریود و یا هفت روز قبل از قاعدگی مورد انتظار بعدی انجام شود (2).
هورمون محرک فولیکول (FSH)
این هورمون از غده هیپوفیز، غده کوچکی که در زیر مغز قرار گرفته است، ساخته شده و نقش مهمی در عملکرد جنسی فرد دارد. در زنان، FSH به کنترل چرخه قاعدگی و تحریک رشد تخمک در تخمدان کمک می‌کند. سطح این هورمون در طول چرخه قاعدگی متغیر است و بالاترین سطح آن دقیقا قبل از آزاد شدن تخمک توسط تخمدان، به وجود می‌آید (که تخمک گذاری نام دارد). مقادیر بسیار پایین یا بالای هورمون محرک فولیکول می‌تواند مشکلات متعددی ازجمله ناباروری، مشکلات قاعدگی در زنان، کاهش میل جنسی در مردان و بلوغ زودرس یا تاخیری در کودکان را به‌همراه داشته باشد (3).
نتایج آزمایش
نتایج این آزمایش نیز مانند موارد قبلی به جنسیت و بسیاری از عوامل دیگر وابسته بوده و بسیار متغیر است اما معمولا رنج نرمال برای خانم‌ها باتوجه به مرحله ای از سیکل قاعدگی که در آن قرار دارند، بدین ترتیب در نظر گرفته می‌شود:
– قبل از بلوغ: 0 to 4.0 mIU/mL (0 to 4.0 IU/L)
– در طول بلوغ: 0.3 to 10.0 mIU/mL (0.3 to 10.0 IU/L)
– زن بالغ قبل از یائسگی: 4.7 to 21.5 mIU/mL (4.5 to 21.5 IU/L)
– زن بالغ پس از یائسگی: 25.8 to 134.8 mIU/mL (25.8 to 134.8 IU/L)
(7)
در خانم‌ها، افزایش سطح FSH می‌تواند به دلایل زیر رخ دهد:
· نارسایی اولیه تخمدان (POI)؛ این اختلال که با عنوان نارسایی زودرس تخمدان نیز شناخته می‌شود، به ازدست دادن عملکرد تخمدان قبل از 40 سالگی اشاره دارد.
· سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)؛ یک اختلال هورمونی شایع که زنان باردار را تحت تاثیر قرار داده واز علل اصلی ناباروری زنان است.
· یائسگی که آغاز شده است و یا دوران قبل از یائسگی
· تومور تخمدان
· سندرم ترنر؛ اختلال ژنتیکی که بر رشد جنسی در زنان تأثیر گذاشته و اغلب باعث ناباروری می‌شود.
و سطح پایین این فاکتور می‌تواند نشان‌دهنده یکی از موارد زیر باشد:
· تخمدان‌ها به اندازه کافی تخمک نمی‌سازند
· غده هیپوفیز به درستی کار نمی‌کند.
· هیپوتالاموس، بخشی از مغز که غده هیپوفیز و عملکردهای مهم بدن را کنترل می‌کند، با مشکلی مواجه شده است.
· وزن بسیار پایین (3)
تستوسترون/ DHEA
گرچه این هورمون معمولا با نام "هورمون جنسی مردانه" شناخته می‌شود، اما در پنل هورمون‌های زنانه وجود داشته و مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد. درواقع تستوسترون در تخمدان‌ها و غده آدرنال ساخته شده و بخش بزرگی از آن با کمک آنزیمی به نام آروماتاز به استرادیول تبدیل می‌شود (1).
نتایج آزمایش
رفرنس رنج برای این هورمون بسته به سن، جنسیت، سابقه پزشکی، متد استفاده شده و… در افراد متفاوت است و نتیجه آزمایش به تنهایی نمی‌تواند ملاک تعیین بیماری باشد. به طور معمول رنج نرمال برای خانم‌ها بین 15 تا 70 نانوگرم بر دسی‌لیتر در نظر گرفته می‌شود (4).
کاهش تستوسترون در خانم‌ها: این امر ممکن است در اثر نارسایی اولیه یا ثانویه تخمدان پدید آید. اغلب خانم‌هایی که اوفورکتومی انجام می‌دهند (حذف یک یا هر دو تخمدان)، کاهش قابل‌توجهی در سطح تستوسترون آن‌ها به‌وجود می‌آید (5).
افزایش سطح تستوسترون نیز ممکن است در شرایط زیر (در زنان) دیده شود:
· هیپرپلازی مادرزادی آدرنال: انواع غیرکلاسیک آن ممکن است در دوران کودکی بروز نکنند، اما در طول بلوغ یا بعد از آن علائم خود را نشان می‌دهند. علاوه بر تستوسترون چندین اندروژن دیگر مانند 17 hydroxyprogesterone نیز در این شرایط افزایش پیدا می‌کنند (و حتی باشدت بیشتری نسبت به تستوسترون).
· بلوغ زودرس: افزایش سطح تستوسترون در بلوغ زودرس دیده می‌شود.
· نئوپلاسم‌های تخمدان یا آدرنال (رشد غیرطبیعی اجزاء گفته شده) : در این شرایط LH و FSH کم و یا نرمال بوده و ممکن است مقادیر بالای استروژن نیز دیده شود. نئوپلاسم‌های آدرنال و یا تخمدان تولیدکننده تستوسترون اغلب باعث تولید تستوسترون در مقادیر بالای 200 نانوگرم در دسی لیتر می‌شود.
· سندرم تخمدان پلیکیستیک: هیرسوتیسم (پرمویی در زنان)، آکنه، اختلالات قاعدگی، مقاومت به انسولین و اغلب چاقی بخشی از این سندرم را تشکیل می‌دهند. در این شرایط سطح تستوسترون تام ممکن است مقداری افزایش پیداکند و در شرایط غیرمعمول سطح این هورمون به بیش از 200 نانوگرم در دسی‌لیتر نیز می‌رسد (5).
هورمون‌های تیروئیدی
عملکرد غده تیروئید باوجود گروهی از هورمون‌ها تعیین می‌شود. این هورمون‌ها توسط غده هیپوفیز و یا خود غده تیروئید تولید می‌شوند. سه هورمون اصلی از این گروه عبارتند از:
· هورمون محرک تیروئید (TSH): هورمونی است که از هیپوفیز ترشح شده و باعث ترشح بیشتر یا کمتر هورمون‌ها از تیروئید می‌شود. (نرمال رنج، بین 0.5 تا 5.0 mIU/L)
· تیروکسین (T4): هورمونی غیرفعال که نیاز است به حالت فعال تبدیل شود (نرمال رنج، بین 5.0 تا 12 μg/dL)
· تری یدوتیرونین (T3): هورمون تیروئید فعال ایجاد شده از تیروکسین (نرمال رنج، بین 80 تا 220 μg/dL)
هورمون‌های تیروئیدی اغلب در پنل هورمون‌های زنانه گنجانده می‌شوند، چراکه بیماری‌های تیروئیدی در زنان شایع‌تر از مردان بوده و همچنین این هورمون‌ها می‌توانند بر باروری و بارداری فرد تاثیر گذار باشند (1،8).
منابع:
1. https://www.verywellhealth.com/hormone-blood-test-for-women-89722
2. https://www.webmd.com/women/guide/estrogen-test
3. https://medlineplus.gov/lab-tests/follicle-stimulating-hormone-fsh-levels-test/#:~:text=If%20you%20are%20a%20man%2C%20low%20FSH%20levels%20may%20mean,start%20or%20has%20already%20started.
4. https://www.urmc.rochester.edu/encyclopedia/content.aspx?contenttypeid=167&contentid=testosterone_total#:~:text=If%20your%20testosterone%20levels%20are,on%20the%20testes%20or%20ovaries.
5. https://www.mayocliniclabs.com/test-catalog/overview/83686#Clinical-and-Interpretive
6. https://www.healthline.com/health/high-estrogen#diagnosis، https://www.healthline.com/health/serum-progesterone#:~:text=Normal%20test%20results,11.2%20to%2090%20ng%2FmL
