در این مقاله، با ذخیره تخمدان و آزمایش‌های مرتبط با آن، شامل AMH و FSH آشنا می‌شویم:
کودکان دختر باتعداد زیاد و مشخصی از تخمک به‌دنیا می‌آیند و درادامه زندگی، قادر به تولید تخمک‌های جدید نخواهند بود. تعداد این تخمک‌ها ثابت نبوده و درطول زمان کاهش پیدا می‌کند. آزمایش ذخیره تخمدان، درواقع مجموعه ای از تست‌ها است که باهدف ارزیابی تعداد و کیفیت این تخمک‌ها انجام می‌شود. از مهم‌ترین آزمایش‌های کاربردی در این گروه، Anti-Mullerian hormone (AMH) است (1).
آزمایش AMH:
این تست سطح هورمونی به‌نام Anti-Mullerian را درخون اندازه‌گیری می‌کند. این هورمون در بافت‌های تولید مثل هردوجنس از جمله فولیکول‌های تخمدان تولید می‌شود و درخانم‌ها به‌نوعی بیانگر ذخیره تخمدان است. درواقع این آزمایش تخمینی از تعداد تخمک‌های موجود در تخمدان زده و توانایی بالقوه فرد در بارداری را بررسی می‌کند. با بالارفتن سن، سطح این فاکتور در خون کاهش می‌یابد که با نام diminished ovarian reverse (DOR) شناخته می‌شود و در مواردی می‌تواند مشکل‌ساز باشد (2،3).
چه‌موقع نیاز به انجام آزمایش AMH است؟
این تست در شرایط زیر کاربرد دارد:
- پیش‌بینی زمان شروع یائسگی؛ مقطعی در زندگی یک خانم که دورههای قاعدگی وی متوقف شده و دیگر امکان بارداری وجود نخواهد داشت. این دوران معمولا در حدود 50 سالگی آغاز می‌شود.
- تعیین علت یائسگی زودرس
- تشخیص علت آمنوره یا عدم شروع یا توقف قاعدگی؛ که اغلب در دخترانی که دوران قاعدگی آنها تا سن 15 سالگی آغاز نشده است و زنانی که چندین دوره قاعدگی را نداشته‌اند، دیده می‌شود.
- تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)؛ نوعی اختلال هورمونی که از عوامل شایع ناباروری در زنان است.
- بررسی نوزادانی که اندام تناسلی آنها به‌طور دقیق بیانگر جنسیتشان نمی‌باشد.
- ارزیابی بیماری در زنان مبتلا به انواع مشخصی از سرطان‌های تخمدان
- اگر در باردار شدن با مشکل مواجه شده‌اید یا تحت درمان مشکلات ناباروری باروشی مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) هستید، ممکن است به این آزمایش نیاز پیدا کنید (3).
تفسیر آزمایش ذخیره تخمدان (AMH)
رنج معین و دقیقی از این هورمون که طبیعی درنظر گرفته‌شود، وجود ندارد و این بازه می‌تواند وابسته به سن بیمار، جنس، جمعیت نمونه و روش استفاده‌شده، متفاوت باشد. بنابراین ممکن است اعداد و ارقام اعلام شده در جواب آزمایش، معانی مختلفی در آزمایشگاه‌های متفاوت داشته باشند و بهتر است نتیجه آزمایش خود را با رفرنس رنج (reference range) بیان‌شده در برگه آزمایشگاه، مقایسه کنید (4). در برخی منابع، تفسیر سطح هورمون آنتی مولرین مطابق زیر انجام می‌شود:
– سطح بالا: بیش از 3.0 ng/ml
– رنج طبیعی: بیش از 1.0 ng/ml
– محدوده نرمال پایین: 0.7 – 0.9 ng/ml
– سطح پایین: 0.3 – 0.6 ng/ml
– مقادیر بسیار پایین: کمتر از 0.3 ng/ml
(5)
نتایج این تست درکنار تفسیر صحیح پزشک، به شما کمک می‌کند تا شانس خودتان برای بارداری و حتی بهترین زمان برای آن را ارزیابی کنید. مقادیر بالای این هورمون ممکن است به‌معنای شانس بیشتر شما در بارداری باشد. البته گاهی افزایش سطح این فاکتور در خون از علائم ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک محسوب می‌شود. مقادیر پایین AMH، ممکن است مشکلاتی را برای بارداری به‌همراه داشته‌باشد؛ همچنین می‌تواند به‌معنای شروع یائسگی تلقی شود. سطح پایین این فاکتور در دختران جوان و زنان یائسه طبیعی است (3).
آزمایش FSH:
از تست‌های دیگری که در بررسی ظرفیت و ذخیره تخمدان اهمیت دارد، آزمایش Follicle-stimulating hormone (FSH) است (1). این آزمایش سطح هورمونی به‌همین نام را اندازه‌گیری می‌کند. هورمون محرک فولیکول توسط غده هیپوفیز ترشح شده و نقش مهمی در عملکرد جنسی افراد دارد. در خانم‌ها، این فاکتور به کنترل چرخه‌قاعدگی و تحریک رشد تخمک‌ها در تخمدان کمک می‌کند، درنتیجه بر سطح ذخیره تخمدان نیز موثر می‌باشد.
چه‌موقع نیاز به انجام آزمایش FSH است؟
این تست می‌تواند به دلایل زیر، توسط پزشک توصیه شود:
- مشکلاتی در بارداری
- دورههای قاعدگی نامنظم یا متوقف شدن این پروسه
- یائسگی؛ این آزمایش می‌تواند زمان تقریبی یائسگی فرد را پیش‌بینی کند.
- بلوغ زورس یا دیرهنگام؛ از این آزمایش برای بررسی مشکلات محتمل مانند اختلالات هیپوتالاموس، هیپوفیز، تخمدانها و… در کودکانی که زودتر یا دیرتر از زمان طبیعی به بلوغ می‌رسند، استفاده می‌شود.
- ناهنجاری‌هایی در هیپوفیز یا هیپوتالاموس، مشکلاتی را به‌وجود می‌آورد که می‌تواند بر سطح این فاکتور در خون تاثیرگذار باشد. (6)
تفسیر آزمایش ذخیره تخمدان (FSH)
رنج نرمال برای این هومون مانند تست آنتی‌مولرین وابسته به جنسیت، سن، سوابق پزشکی، روش استفاده‌شده در آزمایشگاه، متغیر است و بازه دقیقی وجود ندارد. به‌علاوه مقادیر این هومون برای خانم‌ها، وابسته به بخشی از چرخه قاعدگی است که فرد در آن قرار دارد. به‌طورکلی رنج طبیعی برای این فاکتور می‌تواند مطابق زیر درنظر گرفته شود:
– در فاز فولیکولی (حدود دو هفته اول سیکل جنسی): 1.4 to 9.9 IU/mL
– روز تخمک‌گذاری (که درحالت ایده‌آل، 14 امین روز سیکل می‌باشد): 6.2 to 17.2 IU/mL
– فاز لوتئال (حدود دو هفته دوم سیکل جنسی): 1.1 to 9.2 IU/mL
– پس از یائسگی: 19 to 100 IU/mL
(7)
مقادیر این فاکتور در خانم‌ها می‌تواند درنتیجه عوامل متعددی افزایش پیداکند، ازجمله:
- نارسایی اولیه یا زودرس تخمدان (POI)؛ که ازدست دادن عملکرد تخمدان پیش از 40 سالگی است
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)؛ نوعی اختلال هورمونی شایع که زنان باردار را تحت‌تاثیر قرار داده و از علل شایع ناباروری است
- یائسگی که به‌تازگی آغاز شده‌است یا کمی قبلتر از شروع آن
- تومور تخمدان
- سندرم ترنر، یک اختلال ژنتیکی که بر رشد جنسی در زنان تأثیر گذاشته و اغلب باعث ناباروری می‌شود
ازطرف دیگر، پایین آمدن سطح این هورمون در زنان می‌تواند درشرایط زیر دیده شود:
- عدم تولید تخمک کافی توسط تخمدانها
- کارکرد ناصحیح غده هیپوفیز
- اختلالی در غده هیپوتالاموس، بخشی از مغز که غده هیپوفیز و سایر عملکردهای مهم بدن را کنترل می‌کند
- وزن بسیار پایین (8)
زمانی‌که ذخایر تخمدان کاهش پیدا می‌کند، سیگنالی از تخمدان برای تولید مقادیر بالاترِ هورمون محرک فولیکول به مغز فرستاده شده و سطح این هورمون در خون بالا می‌رود. بنابراین اغلب سطح بالای FSH، بیانگر ذخیره کم تخمدان است (9).
در بررسی ذخیره تخمدان، از آزمایش‌های دیگری شامل تست استرادیول و AFC (antral follicle count) نیز استفاده می‌شود. AFC تعداد فولیکول‌هایی ویژه به‌نام آنترال در تخمدان که حاوی تخمک می‌باشند، را اندازه‌گیری می‌کند. این فاکتور در سونوگرافی ترانسواژینال سنجیده شده و می‌تواند تاحدی بیانگر ذخیره تخمدان فرد باشد. در کنار آن تست Estradiol مطرح است؛ استرادیول فرمی از استروژن است که اساسی‌ترین هورمون جنسی مترشحه از تخمدانها می‌باشد و گاهی درکنار سایر تست‌های گفته‌شده برای سنجش ذخایر تخمدان انجام می‌شود. توجه داشته باشید که تمامی آزمایش‌های گفته شده از فاکتورهای مهم در پیش‌بینی ذخایر تخمدان هستند و نتایج آنها درکنار هم اهمیت دارد، نمیتوان با جواب یک آزمایش به‌تنهایی، نظر قطعی در رابطه با وضعیت فرد داد (10،9).
منابع:
1. https://www.medscape.com/viewarticle/842158#:~:text=Ovarian%20reserve%20testing%20is%20typically,stimulus%20for%20final%20follicle%20maturation.
2. https://www.healthline.com/health/fertility/amh#what-it-is
3. https://medlineplus.gov/lab-tests/anti-mullerian-hormone-test/#:~:text=An%20AMH%20test%20is%20often,cells%20a%20woman%20has%20left.
4. https://labtestsonline.org.uk/tests/anti-mullerian-hormone
5. https://rmanetwork.com/blog/anti-mullerian-hormone-amh-testing-of-ovarian-reserve/
6. https://www.webmd.com/women/fsh-test
8. https://medlineplus.gov/lab-tests/follicle-stimulating-hormone-fsh-levels-test/
9. https://progyny.com/education/fertility-testing/ovarian-reserve-fsh-amh-afc/#:~:text=FSH%20(follicle%20stimulating%20hormone)%20is,indicates%20a%20low%20ovarian%20reserve.
10. https://www.emoryhealthcare.org/centers-programs/reproductive-center/diagnostic-testing/female-evaluation.html#:~:text=Ovarian%20reserve%20testing%20uses%20a,quality%2C%20which%20declines%20with%20age.
