تفسیر آزمایش ادرار در کودکان

در این مقاله با تفسیر پارامترهای مهم در آزمایش ادرار کودکان آشنا می‌شویم.

تفسیر آزمایش ادرار در کودکان

آزمایش ادرار در کودکان به‌منظور بررسی عملکرد برخی از ارگان‌های بدن ازجمله کلیه و همچنین تشخیص عفونت‌های متعدد انجام می‌شود. نمونه گرفته‌شده از کودک از نظر ظاهری (ماکروسکوپی) و اجزای سلولی (میکروسکوپی) بررسی می‌شود. برگه این آزمایش حاوی بیش‌ از ۱۵ پارامتر مهم است که تشخیص انواع بیماری‌ و عفونت‌های مجاری ادراری، اهمیت دارند (۱).

تفسیر آزمایش ادرار در کودکان- بخش پارامترهای ماکروسکوپی

· رنگ ادرار (cooler)

ادرار طبیعی، کمی زرد رنگ است. غلظت مواد شیمیایی در ادرار می‌تواند باعث تغییر رنگ آن شود. تغییر رنگ ادرار کودکان لزوما بیانگر نوعی بیماری نمی‌باشد. برای مثال رنگ قرمز ادرار می‌تواند دراثر مصرف چغندر (لبو قرمز) یا در اثر بیماری‌های شدید کلیوی (وجود خون در ادرار) ایجاد شود. نارنجی رنگ شدن ادرار می‌تواند نتیجه‌ی مصرف برخی از داروها یا وجود بیلی‌روبین در ادرار باشد. مصرف زیاد مایعات باعث رقیق شدن مواد شیمیایی و کم رنگی ادرار می‌شود. در مقابل، کاهش مصرف مایعات رنگ ادرار را پررنگ‌ می‌کند.

· کدورت (appearance)

ظاهر طبیعی ادرار شفاف است و در برگه آزمایش با کلمه Clear(شفاف) توصیف می‌شود. هرچند ظاهر ادرار می‌تواند simclear (نیمه شفاف) و turbid (کدر) نیز گزارش ‌شود که نیاز به بررسی دارد (۲).

کدر شدن ادرار در اثر وجود تعداد زیادی گلبول سفید، گلبول‌ قرمز، باکتری، مخمر‌ها و سلول‌های کلیوی به‌وجود می‌‍‌آید که می‌تواند نشان دهنده بیماری یا عفونت مجاری ادراری باشد. عفونت دستگاه ادراری (UTI)، سنگ کلیه و دیابت از جمله بیماری‌هایی هستند که در برخی افراد باعث کدورت رنگ ادرار می‌شوند.

البته لازم به ذکر است که کدر بودن ظاهر ادرار، همواره بیانگر بیماری نیست و عواملی مانند افزایش تعداد سلول‌های اپی‌تلیال، وجود کریستال‌‌های اورات و فسفات آمورف، کریستیال کلسیم اگزالات و افزایش موکوس نیز می‌توانند به صورت طبیعی باعث کدورت ادرار شوند.

· PH ادرار

ادرار معمولا اسیدی است و PH آن به‌طور معمول بین ۵ تا ۶ متغیر است. بروز اختلالاتی مانند عفونت‌های ادراری می‌تواند با تولید نیتریت، می‌تواند ادرار را قلیایی کردره و PH آن را تا ۷ برساند. وجود نیتریت باعث بوی نامطبوع ادرار نیز می‌شود. در موارد بسیار نادری، PH ادرار می‌تواند در اثر کتواسیدوز مرتبط با بیماری دیابت یا اسهال، به‌شدت اسیدی شود.

مصرف بعضی از مواد غذایی در تغییرPH ادرار موثر است؛‌ به‌عنوان مثال مصرف ذغال‌‌اخته می‌تواند باعث افزایش خاصیت اسیدی ادرار شود یا مصرف مرکبات PH ادرار را قلیایی می‌کند.

· کتون(Keton)

این پارامتر اغلب برای بررسی کتواسیدوز مرتبط با دیابت استفاده می‌شود. درواقع زمانی‌که سلول‌های بدن انسان برای تولید انرژی در اثر کمبود مواد قندی و کربوهیدرات، از اسیدهای چرب و چربی‌ها به‌عنوان منبع تامین کننده انرژی استفاده می‌کنند، فاکتور کتون در ادرار افزایش می‌یابد.

نتایج کتون مثبت در برگه آزمایش، معمولا کیفی و با علامت اختصاری + گزارش می‌شود. افزایش تعداد مثبت ها نشانه افزایش کتون ادرار است. عدم وجود کتون در ادرار با عبارت Negative یا منفی، ثبت می‌شود.

· گلوکز ادرار( Glucose)

در حالت عادی گلوکز نباید وارد ادرار شود. آستانه تحمل گلوکز ۱۸۰mg\dl است. زمانیکه میزان قند خون بیمار از آستانه گفته شده عبور می‌کند، گلوکز وارد ادرار شده و می‌تواند بیانگر دیابت باشد. میزان گلوکز ادرار کودکان دیابتی، معمولا در ادرار صبحگاهی بیشتر است. زیرا در کودکان دیابتی ممکن است به علت مصرف دارو قبل از آزمایش میزان قندخون کاهش یافته و در محدوده طبیعی باشد، اما در نمونه ادرار صبحگاهی گلوکز مثبت گزارش شود.

ادرار صبحگاهی معمولا از شب قبل از آزمایش در مثانه جمع می‌شود و نسبت به ادرار رندوم که در طول روز انجام می‌شود مواد شیمیایی و سلول بیشتری دارد.

· پروتئین ادرار (protein)

به صورت طبیعی در ادرار پروتئینی وجود ندارد. پروتئین‌ها ممکن است در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی، فشارخون بالا، عفونت‌های ادراری، مشکلات کلیوی و دیابت، در ادرار دیده شوند. وجود پروتئین یا گلوکز در ادرار به صورت کیفی و با علامت اختصاری + گزارش می‌شود. با افزایش میزان پروتئین یا گلوکز ادرار، تعداد مثبت‌ها نیز بیشتر می‌شود. عدم وجود پروتئین و گلوکز در ادرار با عبارت Negative بیان می‌شود.

· نیتریت ادرار (Nitrite)

بعضی از باکتری‌ها با تجزیه آمونیاک موجود در ادرار باعث تولید نتیریت می‌شوند؛ بنابراین وجود نیتریت در ادرار ممکن است نشان‌دهنده عفونت ادراری باشد. هرچند در همه عفونت‌های ادراری نیتریت تولید نمی‌شود. علاوه بر عفونت ادراری، آلودگی ظرف نمونه و آلوده شدن ادرار با مدفوع کودکان نیز می‌تواند نیتریت ادرار را مثبت کند. طریقه گزارش این پارامتر در برگه آزمایش مانند گزارش کتون و پروتئین است (مثبت و منفی).

· وزن مخصوص ادرار (Specific Gravity)

برای بررسی میزان عملکرد کلیه‌ها در بازجذب و دفع املاح ادرار، از وزن مخصوص استفاده می‌کنند. وزن مخصوص ادرار(S\G) از مقایسه غلظت املاح ادرار نسبت به آب خالص بدست می‌آید و محدوده طبیعی آن بین ۰۰۵\۱ تا ۰۲۵\۱ می‌باشد.

بیماری‌هایی مانند دیابت بی مزه، نفروپاتی سلول‌های داسی شکل یا نکروز حاد توبولی می‌توانند با اختلال در عملکرد کلیه، باعث کاهش وزن مخصوص ادرار شوند. برعکس، غلظت بالای پروتئین در ادرار یا کتواسیدوز ممکن است S\G ادرار را افزایش دهند.

· بیلی‌روبین در ادرار(Bilirubin)

بیلی‌روبین نیز در نمونه ادرار فرد سالم دیده نمی‌شود. مقدار بیلی روبین در خون بسیار کم است و مقدار زیادی از آن در کبد تجزیه شده و از طریق مجاری صفراوی در روده‌ها دفع می‌شود. در صورت بروز مشکلات کبدی، اختلالات صفراوی و کم‌خوانی همولیتیک، بیلی‌روبین در خون افزایش می‌یابد و مقداری از آن به وسیله ادرار دفع می‌شود. گزارش بیلی‌روبین در ادرار به صورت کیفی و با عبارت positive (مثبت) و negative (منفی)، ثبت می‌شود.

· هموگلوبینوری (hemoglobin)

هموگلوبین یک ساختار پروتئینی و از اجزا گلبول‌های قرمز است. هموگلوبین نیز در شرایط عادی در ادرار وجود ندارد. بیماری‌های زیادی می‌توانند باعث دفع هموگلوبین از طریق ادرار شوند. سندرم همولیتیک اورمیک (HUS)، عفونت کلیه، سرطان کلیه، مالاریا و هموگلوبینوری پروکزیمال شبانه از جمله این بیماری‌ها می‌باشند (۳).

· اوروبیلینوژن(urobilinogen)

اوروبیلینوژن ترکیبی است که از تجزیه بیلی‌روبین در روده‌ها تولید شده و مقدار کمی از آن در ادرار وجود دارد. عدم وجود این ترکیب یا افزایش بیش‌از حد آن در ادرار بیانگر نوعی اختلال ازجمله مشکلات کبدی، صفراوی یا کم‌خونی می‌باشد. کاهش شدید اوروبیلینوژن در شرایط انسداد مجاری صفراوی اتفاق می‌افتد. افزایش اوروبیلینوژن معمولا در بیماری‌های کبدی و کم خونی دیده می‌شود. این فاکتور نیز در برگه آزمایش به شکل کیفی گزارش می‌شود؛ درواقع برای ثبت نتایج مثبت از عبارات+۱،+۲،+۳ و +۴ استفاده می‌شود (۴).

تفسیر آزمایش ادرار در کودکان _ بخش میکروسکوپی

برای بررسی بخش میکروسکوپی ادرار، حداقل 10 سی‌سی از نمونه ادرار در دستگاه سانتریفیوژ، چرخانده و رسوب از نظر انواع سلول‌ها موجود و کریستال‌های ادراری بررسی می‌شود.

· وجود گلبول‌های سفید در ادرار (WBC)

تعداد گلبول‌های سفید در ادرار افراد سالم بسیار کم و درحد 1،2 یا 4 عدد است. وجود تعداد زیاد گلبول‌های سفید در ادرار، معمولا بیانگر نوعی عفونت‌ دستگاه مجاری ادراری، عفونت کلیه، سنگ کلیه، و احتباس (نگهداشتن) ادرار به مدت طولانی است. برخی از سرطان‌ها مانند سرطان پروستات، مثانه و کلیه، بیماری‌های خونی مانند بیماری سلول داسی‌شکل، برخی از داروهای مسکن یا سیستیت بینابینی نیز به صورت نادر باعث افزایش گلبول‌های سفید در ادرار می‌شوند.

· گلبول‌های قرمز در ادرار(RBC)

وجود خون در ادرار به معنی افزایش تعداد گلبول‌های قرمز در آن است. در بسیاری از موارد، ظاهر ادرار نشان‌دهنده وجود خون در آن نمی‌باشد اما سانتریفیوژ و بررسی ادرار در زیر میکروسکوپ، تعدادی گلبول‌ قرمز را مشخص می‌کند. در مردان تعداد گلبول‌های قرمز در ادرار تا ۲ عدد در هر شان میکروسکوپی طبیعی است و در برگه آزمایش به‌صورت ۱ تا ۲ گزارش می‌شود. در دختران تعداد گلبول‌های قرمز تا ۳ عدد نیز در هر شأن میکروسکوپی طبیعی محسوب می‌شود.

ورزش‌های سنگین، دوران قاعدگی دختران و مصرف برخی داروها می‌توانند به‌طور طبیعی موجب افزایش تعداد RBC در ادرار شوند. این تغییر در ادرار ممکن است نتیجه‌ی ابتلا به عفونت یا مشکلات کلیوی، عفونت دستگاه ادراری (UTI)، بزرگی پروستات (در آقایان)، سنگ کلیه یا مثانه، برخی بیماری ها (مانند کم خونی داسی شکل و بیماری کلیه کیستیک) و آسیب فیزیکی به کلیه‌ها نیز باشد.

· سلول‌های اپی‌تلیال در ادرار (Epithelial)

سلول‌های اپی‌تلیالی که با میکروسکوپ در ادرار مشاهده می‌شوند انواع مختلفی دارند؛ سلول‌های توبولار کلیه که در افراد عادی تعداد بسیار کمی از این سلول‌ها در ادرار مشاهده می‌شود. گزارش تعداد زیادی از سلول‌های کلیوی در ادرار معمولا به معنی اختلال در عملکرد کلیه است.

سلول‌های اپی‌تلیال سنگ‌فرشی، بزرگترین سلول‌های ادرای هستند و تعداد بیشتری از این سلول‌ها در ادرار زنان مشاهده می‌شود. سلول‌های اپی‌تلیال سنگ‌فرشی ارزش تشخیصی زیادی ندارند و در افرادی که شرایط قبل از نمونه‌گیری ادرار را رعایت نمی‌کنند بیشتر دیده می‌شوند. سلول‌های سنگ‌فرشی اغلب از سطح واژن و مجاری ادراری جدا و وارد ادرار می‌شوند. بنابراین شستشوی مجاری ادراری قبل از انجام نمونه‌گیری و نمونه وسط ادرار تعداد این سلول‌ها را در ادرار کاهش می‌دهد. سلول‌های انتقالی، این سلول‌ها در اکثر قسمت‌های دستگاه ادراری وجود دارند اما بیشتر از مثانه و لگنچه کلیه وارد ادرار می‌شوند.

گزارش میکروسکوپی ۱ تا ۵ سلول اپی‌تلیال در ادرار طبیعی است اما مشاهده بیش‌از ۱۵ عدد سلول‌های اپی‌تلیال توبولار یا سلول‌های انتقالی در هر شان میکروسکوپی می‌تواند نشان‌دهنده آسیب به بافت کلیه باشد. وجود تعداد بسیار زیادی از سلول‌های اپی‌تلیال توبولار و انتقالی در نمونه ادرار می‌تواند با عفونت‌های قارچی، مشکلات کلیوی، اختلالات کبدی و برخی از سرطان‌ها مرتبط باشد.

· انواع کریستال‌های ادراری (crystal)

کریستال‌های ادراری، تجمع مواد معدنی هستند که در اثر مصرف تعدادی از مواد غذایی، مصرف برخی‌ از داروها، کم آبی بدن، مشکلات دستگاه ادراری و برخی از بیماری‌های زمینه‌ای در ادرار به‌وجود می‌آیند. همه کریستال‌های ادراری نگران کننده نیستند و تعدادی از آن‌ها در حالت طبیعی نیز در ادرار دیده می‌شوند‌‌. برخی دیگر می‌توانند در صورت زیاد بودن، با تجمع در قسمت‌های مختلف سیستم ادراری باعث سنگ کلیه شوند (۵).

1. کریستال اسید اوریک (Uric acid): مصرف مداوم مواد پروتئینی باعث افزایش کریستال اسید اوریک در ادرار می‌شود. در نمونه ادرار بیماران مبتلا به نقرس، سنگ‌کلیه، کاهش مصرف مایعات و افرادی که شیمی درمانی می‌کنند ممکن است میزان زیادی کریستال اسید اوریک گزارش شود. در افراد مبتلا بیماری نقرس، اسید اوریک در خون افزایش یافته و با تجمع در مفاصل باعث تورم و درد شدید در این نواحی می‌شود‌.

در برگه آزمایش میزان کریستال‌ها در نمونه ادرار به صورت کیفی و با علامت‌های کم(few) ، متوسط (moderate) و زیاد (meany) گزارش می‌شود.

2. کریستال اورات آمورف (Amorphous urate): بیشترین کریستالی که در نمونه‌های ادرار گزارش می‌شود، اورات آمورف است که معمولاً در ادرار با PH اسیدی گزارش می‌شود. قرار گرفتن نمونه ادرار در مکان‌های سرد مانند هوای زمستانی یا کاهشی مصرف مایعات توسط فرد، موجب تشکیل این کریستال و کدورت رنگ ادرار می‌شود. اورات آمورف در ادرار قلیایی فسفات آمورف را تشکیل می‌دهد.

در نمونه ادرار بسیاری از افراد عادی ممکن است کریستال اورات آمورف یا فسفات آمورف گزارش شود، اما وجود این کریستال‌ها به همراه گلبول‌های قرمز (RBC) در نمونه ادرار می‌تواند نشان‌دهنده تشکیل سنگ کلیه در افراد باشد.

3. کریستال کلسیم اگزالات (Calcium oxalate): افزایش کلسیم اگزالات در نمونه ادرار همراه با گلبول‌های قرمز (RBC)، به احتمال زیاد با تشکیل سنگ‌های کلیه مرتبط است. همچنین مصرف بعضی از مواد غذایی باعث افزایش کلسیم اگزالات در ادرار می‌شود. پزشکان ممکن است افرادی که مستعد ابتلا به سنگ کلیه هستند را از مصرف مواد غذایی غنی از اگزالات مانند اسفناج، چغندر، ریواس، توت‌فرنگی، آجیل و … منع کنند.

4. کریستال سیستین: کریستال سیستین (cystine) معمولاً در اثر یک بیماری ژنتیکی نادر در ادرار دیده شده و سنگ‌های کلیوی بزرگ‌تر از معمول را به‌وجود می‌آورد.

5. کریستال بیلی‌روبین (bilirubin): بیلی روبین در اثر تخریب گلبول‌های قرمز در بدن به وجود می‌آید. در صورت عملکرد ضعیف کبد در تجزبه بیلی‌روبین، میزان زیادی از بیلی‌روبین وارد ادرار شده و به شکل کریستال‌های بیلی‌روبین در می‌آید.

6. کریستال لوسین (Lucien): کریستال‌های لوسین معمولاً در ادرار افراد سالم دیده نمی‌شود. این کریستال‌ها معمولا نشان‌دهنده بیماری شدید کبدی می‌باشند.

7. کریستال تیروزین (Tyrosine): این نوع کریستال، اغلب در ادرار اسیدی و در اثر اختلالات متابولیک مانند بیماری‌های کبدی و تیزوزینمی به‌وجود می‌آید.

کریستال‌های بیورات‌آمونیوم ، فسفات کلسیم ، کربنات کلسیم ، تریپل فسفات و منیزیم آمونیوم فسفات از دیگر کریستال‌های ادراری هستند که به دنبال کاهش مصرف مایعات، رژیم غذایی یا عفونت ادراری، به ندرت در ادرار گزارش می‌شوند (۶).

· موکوس (mucus)

موکوس مایع غلیظ و شفافی است که باعث محافظت و حفظ رطوبت قسمت‌های مختلفی از بدن مانند بینی، دهان و مجاری ادراری می‌شود‌. گزارش مقدار کمی موکوس در ادرار افراد طبیعی است، اما افزایش بیش از حد آن می‌تواند از نشانه‌های عفونت ادراری باشد.

· باکتری (bacteria)

نمونه ادرار از مایعات استریل بدن انسان است و در حالت طبیعی نباید وجود هیچ باکتری و میکروبی در آن گزارش شود. وجود باکتری در ادرار و افزایش تعداد آن می‌تواند به دلایل متفاوتی باشدازجمله عفونت دستگاه ادراری، آلودگی ظرف نمونه ادرار، رعایت نکردن شرایط نمونه‌گیری و آلودگی مدفوعی. امکان آلودگی ادرار و عفونت ادراری در دختران بیشتر از پسران است. میزان باکتری در ادرار افراد به صورت منفی Negative ، خیلی کم Rere ، کم Few ، متوسط Moderate و زیاد Many گزارش می‌شود.

در اکثر افرادی که میزان کمی باکتری در نمونه ادرارشان گزارش می‌شود اما علائم بالینی ندارند، معمولاً مشکل خاصی ایجاد نشده و نیاز به درمان نیست. وجود باکتری در ادرار همراه با افزایش تعداد گلبول‌های سفید بیانگر عفونت در دستگاه ادراری تناسلی است. از دلایل افزایش باکتری در ادرار کودکان، رفلکس (برگشت) ادرار از مثانه به سمت حالب و لگنچه است.

· سیلندرهای ادراری (Cylinder)

کست‌ها از پارامترهای مهم تشخیصی در بیماری‌های کلیوی هستند. در افراد سالم فقط کست هیالین در ادرار دیده شده و هیچ کست دیگری وجود ندارد. کست‌های ادراری ساختارهای پروتئینی هستند که از گلومرول‌های کلیه منشأ می‌گیرند. اختلالات و بیماری‌های کلیه باعث تخریب و رسوب پروتئین‌ها و تشکیل کست‌ها در گلومرول‌ها می‌شوند. در ادامه با انواع سیلندرهای ادراری آشنا می‌شویم:

– کست هیالین (hyaline): این کست‌ها می‌توانند به تعداد کم در ادرار افراد عادی دیده شوند و لزوما بیانگر بیماری‌ کلیوی نمی‌باشند. افزایش کست‌های هیالین در ادرار همراه با دفع پروتئین معمولاً در بیماران کلیوی بروز پیدا میکند.

– کست‌ سلولی(cellular): معمولاً زمانیکه سلول‌های اپی‌تلیال گلومرول کلیه بر اثر ایسکمی، انفارکتوس و مشکلات مسمومیت کلیوی دچار نکروز و انحطاط شده باشند، این نوع کست دیده می‌شود.

– کست‌ گلبول‌های‌‌ سفید (کست‌های WBC): در اثر التهاب توبولار کلیوی در ادرار به وجود می‌آید.

– کست‌ گلبول‌های‌‌قرمز (کست‌های RBC): درصورت وجود یک خونریزی مویرگی کلیوی در داخل کلیه، این نوع کست در ادرار تشکیل می‌شود. گلومرولونفریت، نکروز حاد لوله‌ای، ایسکمی کلیوی (ترومبوز، انفارکتوس) از دلایل خونریزی داخل کلیه می‌باشند.

– کست گرانولار (Granular): کست‌های گرانولار در واقع همان کست‌های سلولی هستند. تجمع کست‌های سلولی در گلومرول‌های کلیه باعث تبدیل آن‌ها به سیلندرهای گرانولار می‌شود. گزارش کست‌های گرانولار مانند کست‌های سلولی نشانه اختلالات کلیوی است.

– کست مومی (wax): این نوع کست نشان‌دهنده نوعی اختلال مزمن در گلومرول‌های کلیوی است.

– کست‌ ادراری: در برگه آزمایش به‌صورت اعداد گزارش شده و افزایش تعداد این کست‌ها با شدت بیماری‌های کلیوی متناسب است.

· سایر (other)

وجود اسپرم (sperm)، انگل تریکوموناس(Trichomonas ) و تخم کرم‌ها از جمله موارد نادری هستند که در‌صورت مشاهده در ادرار، در بخش سایر گزارش، نوشته می‌شوند (۷).

منابع:

(۱)https://my.clevelandclinic.org/health/diagnostics/17893-urinalysis

(۲)https://www.ucsfhealth.org/medical-tests/hemoglobinuria-test

(۳)https://medlineplus.gov/lab-tests/urobilinogen-in-urine/

(۴)https://www.medicalnewstoday.com/articles/314165#other-causes

(۵)https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/hematuria-blood-in-the-urine

(۶)https://www.healthline.com/health/urine-crystals#types

(۷)https://eclinpath.com/urinalysis/casts/