در این مقاله با کمپلمان‌های خون، آزمایش مربوطه و نحوه تفسیر نتایج آن، آشنا می‌شویم:
سیستم کمپلمان مجموعه‌ای از حدود 60 پروتئین است که در خون و مایعات بافتی جریان دارند. اغلب این پروتئین‌ها معمولا غیرفعال‌اند اما در پاسخ به عوامل خارجی به صورت آبشاری و پی‌درپی فعال شده و به سیستم ایمنی در حفظ بدن کمک می‌کنند. این سیستم نقش مهمی در التهاب و دفاع در برابر عفونت‌های مختلف داشته و طی انتقال خون ناسازگار و بیماریهای خودایمنی نیز فعال می‌شود. در موارد نادری ممکن است افراد دچار کمبود در تعدادی از این پروتئین‌ها شوند که ریسک ابتلا به انواع بیماری‌ها را افزایش می‌دهد (2،3).
سیستم کمپلمان، 9 پروتئین اصلی دارد که از C1 تا C9 نام‌گذاری شده‌اند. مقادیر این کمپلمان‌ها به صورت مجزا یا همراه‌باهم در آزمایش‌های مختلف اندازه‌گیری می‌شود. یکی از رایج‌ترین تست‌ها CH50 یا total hemolytic complement است که عملکرد کلی این سیستم را بررسی می‌کند. مقادیر بسیار بالا یا پایین کمپلمان‌ها می‌تواند مشکلاتی را به‌وجود بیاورد (1).
هدف از انجام آزمایش کمپلمان چیست؟
معمولا از این تست برای تشخیص یا نظارت بر بیماریهای خودایمنی استفاده می‌شود. پزشک اغلب این تست‌ها را برای افرادی که سابقه خانوادگی کمبود کمپلمان یا علائمی از بیماریهای زیر را دارند، تجویز می‌کند:
- بیماری آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی
- سندرم همولیتیک اورمیک، بیماری نادر اما جدی که بر کلیهها و لخته شدن خون افراد تأثیر می گذارد
- بیماریهای کلیوی
- لوپوس اریتماتوز سیستمیک، نوعی بیماری خودایمنی
- میاستنی گراویس، نوعی اختلال عصبی عضلانی
- بیماریهای عفونتی مانند مننژیت
- حضور پروتئین‌های غیرطبیعی در خون یا Cryoglobulinemia
تعدادی از کمپلمان‌ها مثل C2، C3 و C4 در بیماری‌هایی مشخص نیز سنجیده می‌شوند. بسته به علائم و سابقه بیماری در فرد، پزشک آزمایش total hemolytic complement ، آزمایش تعدادی از کمپلمان‌ها و یا هردو راباهم تجویز می‌کند. تمامی این تست‌ها با گرفتن مقدار خون اندکی از شخص انجام می‌شود (1).
نحوه انجام آزمایش کمپلمان
این تست به هیچ‌گونه آمادگی قبلی ازجمله ناشتا بودن نیاز ندارد. روند کار به شرح زیر است:
– محل خون‌گیری با باضدعفونی کننده تمیز می‌شود.
– فرد ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی یک نوار الاستیکی را در اطراف بازو می‌پیچد تا ورید با خون متورم شود.
– فردی که خون‌گیری را انجام می‌دهد، به آرامی سر سرنگ را وارد رگ کرده و خون را در یک ویال یا لوله‌ای که به سوزن متصل است جمع‌آوری می‌کند.
– زمانی که خون لازم گرفته شد، نوار الاستیکی از بازوی شما برداشته شده و سوزن خارج می‌شود.
– محل تزریق، برای جلوگیری از خون‌ریزی پوشیده می‌شود
ممکن است کمی درد در محل وارد شدن سوزن داشته باشید یا پس از خون‌گیری اندکی کبودی را تجربه کنید، اما هیچ پیامد جدی برای این تست وجود ندارد. به ندرت عوارض زیر مشاهده می‌شوند:
· خون‌ریزی بیش از حالت نرمال
· سرگیجه خفیف
· ازحال رفتن
· عفونت (1)
نتایج آزمایش
نتایج آزمایش CH50 معمولا برحسب واحد در میلی‌لیتر و آزمایش اندازه‌گیری کمپلمان‌های خاص مثل C3 و C4 برحسب میلی‌گرم در میلی‌لیتر خون گزارش می‌شوند. محدوده استاندارد این پروتئین‌ها می‌تواند وابسته به سن، جنسیت و حتی متد استفاده شده در آزمایشگاه متفاوت باشد اما به طورمعمول رنج‌های زیر درنظر گرفته می‌شوند:
- Total blood complement(CH50) : 30 – 75 واحد در هرمیلی‌لیتر
- C2: 25 – 47 mg/dL
- C3: 75 – 175 mg/dL
- C4: 14- 40 mg/dL
(1)
افزایش این پروتئین‌ها در بدن می‌تواند در اثر عوامل متعددی به ویژه التهاب رخ دهد. از شرایط مرتبط با سطح بالای کمپلمان می‌توان موارد زیر را نام برد:
- سرطان
- عفونت‌های ویروسی
- کبد چرب غیرالکلی
- سندرم متابولیک
- چاقی
- دیابت
- بیماریهای قلبی
- بیماریهای پوستی مانند پسوریازیس
- کولیت اولسراتیو یا کولیت زخمی (1)
کاهش سطح اجزاء سیستم کمپلمان ممکن است در موارد زیر رخ دهد:
- لوپوس
- سیروز کبدی
- گلومرولونفریت
- آنژیوادم ارثی (ادم عروقی)
- سوءتغذیه
- مراحل شدید بیماری خودایمنی
- سپسیس
- شوک سپتیک
- عفونت قارچی
- برخی از عفونت‌های انگلی
افراد با مقادیر پایین کمپلمان‌ها در ریسک بیشتری برای عفونت و یا ابتلا به بیماریهای خودایمنی نسبت به سایرین قرار دارند (1).
منابع:
1. https://www.healthline.com/health/complement
2. https://medlineplus.gov/ency/article/003456.htm
