در این مقاله با هموگلوبین و دلایل و علائم پایین بودن آن در خون می‌پردازیم.
پایین بودن hb در آزمایش خون
درون گلبول‌های قرمز خون ساختارهای پروتئینی متصل به آهن به‌نام هموگلوبین (hb) وجود دارد که وظیفه اصلی آنها در بدن، حمل اکسیژن از ریه‌ها به سمت بافت‌های مختلف بدن است. کمبود هموگلوبین در خون باعث عدم اکسیژن رسانی کافی به بافت‌ها و در نتیجه احساس ضعف و خستگی در افراد میشود. پایین بودن هموگلوبین میتواند به دنبال انواع آنمی (کم‌خونی) و تعدادی از سرطان‌های خون رخ دهد.
رنج نرمال HB
میزان هموگلوبین در خون مردان و زنان متفاوت است. محدوده طبیعی هموگلوبین در مردان ۱۴ تا ۱۷.۵ میلی‌گرم در هر دسی‌لیتر خون (mg\dl) و برای زنان با توجه به شرایط فیزیولوژیک آنها بین ۱۲.۳ تا ۱۵.۳ میلی‌گرم در هر دسی‌لیتر خون است.
دلایل پایین بودن هموگلوبین در آزمایش خون
به‌طور کلی پنج گروه از عوامل باعث کمبود هموگلوبین در بدن می‌شوند:
1. عواملی که باعث می‌شوند گلبول قرمز به میزان کافی در مغز استخوان تولید نشود.
2. شرایطی که باعث تخریب گلبول‌های قرمز سریع‌تر از حالت عادی می‌شوند.
3. عواملی که باعث دفع خون از بدن می‌شوند.
4. عواملی که باعث می‌شوند مواد لازم برای ساخت هموگلوبین به میزان کافی در سیستم گوارشی جذب نشوند.
5. کمبود مواد و عناصری که برای ساخت هموگلوبین ضروری هستند (۱).
عوامل موثر بر تولید گلبول‌های قرمز در مغز استخوان
· لنفوم‌ها گروهی از سرطان‌های خون هستند که سیستم لنفاوی بدن را درگیر می‌کنند. اگر سلول‌های لنفوم در مغز استخوان ظاهر شوند، گلبول‌های قرمز را در مغز استخوان ازبین می‌برند. علاوه بر آن، برخی از ز انواع سرطان‌های خون می‌توانند تولید گلبول قرمز در مغز استخوان را محدود کنند.
· کم‌خونی آپلاستیک باعث میشود تولید انواع سلول‌های خونی از جمله گلبول‌های قرمز در مغز استخوان کاهش یابد.
· سندروم میلودیسپلاستیک گروهی از اختلالات خونی هستند که از بلوغ رده‌های تولید‌کننده گلبول‌های قرمز جلوگیری می‌کنند.
· غدد فوق کلیوی مسئول ترشح هورمون تحریک کننده مغز استخوان برای تولید گلبول‌های قرمز هستند. در بیماری‌های مزمن کلیوی با کاهش تولید هورمون مذکور، هموگلوبین در خون کاهش می‌یابد.
· گاهی مصرف داروهای ضد رتروویروسی که برای درمان بیماری‌های ویروسی خاصی مانند هپاتیت و اچ‌آی‌وی استفاده می‌شوند، به سلول‌های مغز استخوان آسیب رسانده و تولید گلبول‌های قرمز در مغز و استخوان را کاهش می‌دهند.
· داروهای شیمی درمانی گروهی دیگر از داروها هستند که با تأثیر بر سلول‌های مغز استخوان تولید گلبول‌های قرمز را کاهش می‌دهند.
عوامل موثر بر طول عمر گلبول‌های قرمز
گلبول‌های قرمز به طور منظم در مغز استخوان تولید شده و طول عمری حدود ۱۲۰ روز است که برخی عوامل باعث کاهش این بازه می‌شوند. طحال ارگان اصلی غربالگری گلبول‌های قرمز سالم و پیر است؛ گلبول‌های آسیب‌دیده در این بافت تخریب می‌شوند.
· در افرادی که طحال بزرگ شده است، گلبول قرمز بیشتری در این ارگان به دام افتاده و درنتیجه سطح هموگلوبین کاهش پیدا می‌کند.
· کم‌خونی داسی شکل و کم‌خونی همولیتیک با تاثیر بر ساختار هموگلوبین و غشای گلبول‌قرمز باعث تخریب این سلول‌ها می‌شوند.
· عامل بیماری مالاریا(پلاسمودیوم فالسیپاروم) با تکثیر در درون گلبول‌های قرمز باعث تخریب و کاهش طول عمر آنها میشود.
· طبق مطالعات انجام شده، بیماری‌های مزمن کلیه و دریچه قلب نیز باعث تخریب گلبول‌های قرمز می‌شوند (۲).
خونریزی مزمن و کاهش هموگلوبین خون
زخم معده، باکتری هلیکوباکتر پیلوری، سرطان و هموروئید از بیماری‌های دستگاه گوارش هستند که باعث خونریزی مزمن، دفع آهن و کاهش گلبول‌های قرمز خون می‌شوند. همچنین اهدای مکرر خون و خونریزی شدید قاعدگی در زنان از دلایل دیگر دفع خون و کاهش هموگلوبین می‌باشد.
کاهش توانایی جذب مواد مغذی ضروری برای تولید گلبول‌های قرمز
ویتامین B12، فولات و آهن از عناصر ضروری برای تولید گلبول قرمز سالم هستند. برخی اختلالات خود ایمنی مانع جذب ویتامین B12 در دستگاه گوارش می‌شوند، علاوه بر این وجود برخی از انگل‌ها از جمله کرم قلابدار در دستگاه گوارش میزان زیادی از ویتامین B12 در رژیم غذایی را جذب می‌کنند.
بیماری‌های التهابی روده و کم کاری تیروئید از عوامل سوء جذب مواد مغذی در دستگاه گوارشی و کاهش تولید گلبول‌های قرمز خون هستند (۳).
کمبود آهن باعث کم خونی و بروز علائمی مانند ضعف و خستگی میشود. عدم استفاده از رژیم‌های غذایی حاوی مواد مغذی باعث کمبود آهن و ویتامینB12 و ابتلای افراد به کم‌خونی فقر آهن و یا کم خونی مگالوبلاستیک و کاهش هموگلوبین خون میشود. اسفناج، گوشت قرمز و حبوبات از جمله مواد غذایی حاوی آهن و ویتامین B12 هستند (۴).
علائم و نشانه های کمبود هموگلوبین
کمبود هموگلوبین ممکن است در ابتدا بسیار خفیف باشد به طوریکه علائم خاصی در افراد بروز پیدا نکند و بیماران متوجه مشکلات کمبود هموگلوبین در بدن خود نشوند. کم‌خونی‌های خفیف معمولاً بدون علائم هستند و با انجام آزمایش چکاپ یا حین بررسی سایر اختلالات و بیماری‌ها تشخیص داده می‌شوند.
کاهش هموگلوبین ممکن است در یک دوره خاص و به‌طور موقت یا به صورت طولانی مدت بروز کند. در اغلب آنمی‌ها، معمولاً چندین عامل همزمان باعث بروز کم‌خونی میشود.
کاهش هموگلوبین شدید باعث کاهش اکسیژن رسانی به بافت‌ها میشود ممکن است که علام زیر را به‌همراه دارد:
- – احساس خستگی مفرط و ضعف
- – رنگ پریدگی پوست یا پوست مایل به زرد
- – ضربان قلب نامنظم
- – تنگی نفس
- – سرگیجه و سبکی سر
- – درد قفسه سینه
- – سردی دست و پاها
- – سر درد
مشکلات کم‌خونی در کودکان و نوجوانان میتواند در رشد آنها تاثیر گذار باشد. زنان، کودکان خردسال و افراد مسن مبتلا به بیماری‌های مزمن و مشکلات کلیوی بیشتر در معرض پایین بودن هموگلوبین خون هستند. افراد گیاه‌خوار به‌علت کمبودآهن در رژیم غذایی خود بیشتر در معرض ابتلا به کم‌خونی فقرآهن و کمبود هموگلوبین هستند. پزشکان و مراقبین بهداشتی با توجه به تفسیر آزمایش‌ها و علائم بالینی فرد، اقدام به درمان می‌کنند (۵).
منابع:
(۱)https://www.mayoclinic.org/symptoms/low-hemoglobin/basics/causes/sym-20050760
(۲)https://my.clevelandclinic.org/health/symptoms/17705-low-hemoglobin
(۳)https://www.medicalnewstoday.com/articles/318050#symptoms
(۴)https://www.healthline.com/nutrition/healthy-iron-rich-foods
(۵)https://www.webmd.com/a-to-z-guides/understanding-anemia-basics
