کبد از ارگان‌های حیاتی بدن است. معمولا علائم اختلالات کبدی زمانی بروز پیدا می‌کنند که بخش زیادی از بافت درگیر شده باشد؛ بنابراین انجام آزمایش‌های کبدی برای شناسایی بیماری در مراحل اولیه، کمک کننده است.
خواندن جواب آزمایش کبد
برای خواندن جواب آزمایش کبد ، باید با انواع آزمایش‌های کبدی، رنج نرمال این آزمایش‌ها، دلایل افزایش یا کاهش غیر طبیعی پارامترهای آن و همچنین دلایل محتمل برای افزایش طبیعی فاکتورهای کبدی آشنا شویم. آزمایش‌های مرتبط با عملکرد کبد به دو دسته تقسیم می‌شوند:
1. آزمایش‌هایی که عملکرد طبیعی کبد را در تولید مواد حیاتی و دفع سموم بررسی می‌کنند.
2. آزمایش‌هایی که مواد تولید شده از سلول‌های کبدی آسیب‌دیده را اندازه‌گیری می‌کنند.
تست‌های آزمایشگاهی با روش‌های مختلفی مانند الایزا، آشکار سازی با مواد رادیواکتیو (گاماکانتر)، الکتروکِمی لومینسانس، بیوشیمیایی، نور سنجی و ...انجام می‌شوند. نتایج با توجه به روش انتخاب شده و واحد اندازه‌گیری کیت آزمایش گزارش می‌شود (1،2).
انواع آزمایش‌های کبدی
- · آزمایش ALT یا SGPT
آلانین ترانس آمیناز (ALT)، آنزیمی است که در سلول‌های کبدی در تبدیل پروتئین به انرژی موثر است. معمولا مقدار کمی از این آنزیم در خون وجود دارد، اما زمانیکه سلول‌های بافت کبدی آسیب ببیند، این آنزیم در خون آزاد شده و درنتیجه مقدار آن افزایش می‌یابد.
رنج نرمال این آزمایش در اکثر کیت‌ها، بین ۴ تا ۳۶ IU/I است. البته در برخی از کیت‌ها، تا ۴۰ IU/I نیز طبیعی درنظر گرفته می‌شود.
علل افزایش ALT:
– بیماری‌های کبدی از جمله هپاتیت، کبد چرب، انسداد مجاری کبدی، سیروز، عفونت، التهاب و سرطان کبد باعث افزایش ALT خون می‌شوند.
– افزایش جزئی ALT در بعضی افراد ممکن است به شکل طبیعی نیر رخ دهد. برای مثال افزایش سن، مکمل‌های غذایی، برخی از داروها، ورزش سنگین قبل از آزمایش، افزایش وزن و دوره قاعدگی در زنان، باعث بالاتر رفتن جزئی این آنزیم در نتیجه آزمایش می‌شوند (۲,۳).
- آزمایش AST یا SGOT
آسپارتات ترانس آمیناز (AST)، آنزیمی است که به متابولیسم اسیدهای آمینه کمک می‌کند. در افراد عادی میزان کمی از این آنزیم در خون وجود دارد، اما در برخی از بیماری‌های کبدی و آسیب عضلانی، سطح این آنزیم در خون افزایش می‌یابد.
رنج نرمال AST در افراد عادی، ۸ تا ۳۳ IU/I است که با توجه به نوع کیت تا IU/I ۳۹ نیز می‌تواند افزایش پیدا کند.
علل افزایش AST:
– سیروز کبدی، اسکار و نکروز بافت کبد، هپاتیت، کبد چرب، التهاب کبدی، سرطان کبد، هموکروماتوز (افزایش بیش از حد آهن بدن)، حملات قلبی، مصرف الکل وبرخی داروها، مونونوکلئوز و التهاب پانکراس از جمله مواردی هستند که موجب افزایش AST در خون می‌شوند.
– با توجه به حضور آنزیم AST در عضلات، عمل‌های جراحی، سوختگی عمیق که منجر به صدمه عضلات شود، اقدامات قلبی، تشنج، بارداری و انجام ورزش های سنگین نیز باعث افزایش این آنزیم در خون می‌شوند (۲,۳).
در صورت افزایش هردو آنزیم SGOT وSGPT، اگر میزان SGPT بیشتر افزایش پیداکرده باشد، احتمال بیماری‌های کبدی بیشتر است و اگرSGOT افزایش بیشتری داشته باشد، احتمال بیماری‌های غیر کبدی بیشتر است.
- آزمایش ALP
آلکالین فسفاتاز (ALP)، عمدتا در سلول‌های بافت کبد و استخوان وجود دارد. افزایش این آنزمی در خون می‌تواند بیانگر نوعی آسیب یا بیماری کبدی و همچنین برخی از بیماری‌های استخوانی باشد.
محدوده طبیعی برای این پارامتر در بزرگسالان با نوجوانان متفاوت است. درواقع به دلیل رشد جسمی در نوجوانان، استخوان‌ها مقدار زیادی ALP را در خون آزاد می‌کنند. رنج نرمال ALP در نوجوانان تا ۱۶۰۰IU/I و در بزرگسالان تا IU/I ۱۹۰، درنظر گرفته می‌شود که می‌تواند با توجه به پروتکل آزمایشگاه‌ها متفاوت باشد.
علل افزایش ALP:
– التهاب کبد، مصرف الکل، پانکراتیت، سرطان سلول‌های کلیه، انسداد صفرا، عفونت استخوان، بهبود استخوان پس از شکستگی، هپاتیت، پرکاری غدد پاراتیروئید، سرطان خون، بیماری‌های کبدی، هپاتیت، لنفوم،تومور‌های استخوانی، راشیتیسم، استئوملاسی، سارکوئیدوز و بیماری پاژه از دلایل افزایش غیر عادی ALP می‌باشند.
– این آنزیم در افرادی که دچار سوء تغذیه و کمبود پروتئین هستند نیز کاهش پیدا می‌کند.
– در زنان باردار نیز ممکن است به صورت طبیعی، مقدار این آنزیم در خون کمی بیش از نرمال باشد (۴).
- اندازه‌گیری پروتئین توتال و آلبومین
آلبومین از پروتئین‌های تولید شده در کبد است که در برخی از بیماری‌های کبدی کاهش می‌یابد. بیش از ۵۰ درصد ِ پروتئین‌های بدن را آلبومین تشکیل می‌دهد. رنج نرمال کل پروتئین‌های بدن ۶ تا ۸ گرم در دسی‌لیتر است که ۳.۵ تا ۵ گرم از آن را، آلبومین تشکیل می‌دهد. این محدوده طبیعی، در آزمایشگاه‌ها مختلف به‌طور جزئی متغیر است.
علل افزایش آلبومین:
– میزان آلبومین علاوه بر سیروز کبدی در برخی از افراد دیابتی، مشکلات نارسایی قلبی، سوء تغذیه، بیماری التهابی روده، مشکلات کلیوی، برخی از عفونت‌ها، استرس، بیماری تیروئید، سندرم نفروتیک و لوپوس کاهش می‌یابد.
کاهش آلبومین در کنار افزایش آنزیم‌های کبدی خون می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات کبدی باشد.
- اندازه‌گیری بیلی‌روبین
بیلی‌روبین نوعی رنگدانه زرد رنگ است که از تجزیه گلبول‌های قرمز پیر در خون ایجاد می‌شود. بیلی‌روبین در کبد تجزیه شده و از طریق مجاری صفراوی وارد روده می‌شود و در نهایت از بدن دفع می‌شود.
علل افزایش بیلی‌روبین:
– درصورت بروز مشکل در عملکرد کبد و مجاری صفراوی سطح بیلی‌روبین خون افزایش می‌یابد.
– علاوه بر آن، هر عامل دیگری که باعث تخریب شدید گلبول‌های قرمز شود نیز سطح بیلی‌روبین را افزایش می‌دهد.
– سطح این فاکتور ممکن است در افراد مبتلا به سندرم گیلبرت به شکل طبیعی افزایش پیدا کند (2).
محدوده طبیعی بیلی‌روبین خون در اکثر کیت‌های آزمایشگاهی کمتر ۱.۲ میلی‌گرم در دسی‌لیتر(mg/dl) است. این رنج برای افراد زیر 18 سال متفاوت و کمتر از ۱ میلی‌گرم در دسی‌لیتر می‌باشد.
- آزمایش کبدی گاما گلوتامیل ترانسفراز (GGT)
گاما گلوتامیل ترانسفراز، آنزیمی است که به مقدار کمی توسط اکثر بافت‌های بدن تولید می‌شود، اما سلول‌های بافت کبد بیشترین میزان GGT بدن را آزاد می‌کنند. افزایش آنزیم GGT به تنهایی نمی‌تواند نشان می‌دهنده بیماری کبدی باشد. درواقع در شرایطی که آنزیم‌های دیگر کبدی مانند ALP افزایش پیداکنند، برای افتراق علت افزایش از تستGGT استفاده می‌شود. در بیماری‌های مرتبط با استخوان، ALP به تنهایی افزایش می‌یابد، اما در بیماری‌های کبدی هردو سطح ALP و GGT بالا می‌روند.
محدوده طبیعی این آنزیم بین ۵ تا ۴۰ U\L است.
علل افزایش و کاهش:
– انواع بیماری‌های کبدی، مصرف الکل، نارسایی قلبی، بیماری‌های کلیوی و پانکراس باعث افزایش این آنزیم می‌شوند.
– استفاده از داروهای فنی توئین و فنوباربیتال قبل از انجام آزمایش نیز می‌توانند میزان GGT را بالا ببرند.
– مصرف قرص‌های ضدبارداری و کلوفیبرات قبل از تست، می‌تواند باعث کاهش این آنزیم شوند (۴).
- آزمایش LDH
لاکتات دهیدروژناز (LDH)، آنزیمی است که در بافت‌های مختلف بدن تولید شده و در تولید انرژی در بدن نقش دارد. سطح لاکتات دهیدروژناز (LDH) که به نام اسید لاکتیک دهیدروژناز نیز شناخته می شود، در خون یا سایر مایعات بدن اندازه گیری می‌شود.
میزان طبیعی این آنزیم ۱۰۵ تا ۳۳۳ IU\L در خون است ، رنج نرمال ممکن است با توجه به پروتکل برخی از آزمایشگاه‌ها تا ۴۵۰ افزایش داشته باشد.
علل افزایش LDH:
– در شرایطی که بافت‌های کبد، مغز، قلب، کلیه و ریه آسیب ببینند، میزان این آنزیم در خون افزایش می‌یابد. بنابراین این آزمایش به تنهایی مشخص کننده آسیب به یک بافت مشخص نمی‌باشد و درواقع تست LDH در کنار سایر آزمایش‌های تخصصی هر بافت ارزشمند است.
- آزمایش PT
تست مذکور، زمان لازم برای لخته شدن خون در خارج از محیط بدن را اندازه‌گیری می‌کند. کبد با تولید اکثر فاکتورهای انعقادی (به جز فاکتور فون ویلبراند) و ضد انعقادهای طبیعی، نقش مهمی در انعقاد خون دارد. بنابراین بیماری‌های حاد کبدی موجب افزایش PT (زمان لازم برای انعقاد خون) می‌شوند.
محدوده طبیعی زمان انعقاد خون در خارج از بدن انسان (آزمایش PT) کمتر از ۱۳ ثانیه است. این زمان با اعداد بین‌المللی INR نیز بیان می‌شود، محدوده نرمال INR کمتر ۱.۱ درنظر گرفته می‌شود.
- آزمایش 5 نوکلوتیداز
5- نوکلوتیداز پروتئینی است که توسط کبد تولید می‌شود. این آزمایش اغلب در افرادی که ALP آنها بیش از نرمال گزارش شده‌است، انجام می‌شود. محدوده طبیعی این پروتئین در خون ۲ تا ۱۷ واحد بر لیتر است. این پروتئین معمولا در بیماری‌های کبدی افزایش می‌یابد.
برای عدم تداخل در آزمایش توصیه می‌شود داروهای استامینوفن (تیلنول)، هالوتان، ایزونیازید، متیل دوپا و نیتروفورانتوئین، پیش از انجام تست، مصرف نشوند (۴).
بهتر است نتیجه آزمایش کبد خود را به یک پزشک متخصص نشان داده و در صورت صلاحدید پزشک، تست‌های تشخیص دیگر مانند سونوگرافی و نمونه‌گیری از بافت کبد را نیز انجام دهید.
منابع:
1. https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/liver-anatomy-and-functions
2. https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/liver-function-tests/about/pac-20394595
3. https://medlineplus.gov/lab-tests/alt-blood-test/
4. https://www.ucsfhealth.org/medical-tests/aspartate-aminotransferase-(ast)-blood-test
