تفسیر آزمایش ذخیره تخمدان

در این مقاله، با ذخیره تخمدان و آزمایش‌های مرتبط با آن، شامل AMH و FSH آشنا می‌شویم:

کودکان دختر باتعداد زیاد و مشخصی از تخمک­ به­‌دنیا می‌­آیند و درادامه زندگی، قادر به تولید تخمک‌­های جدید نخواهند بود. تعداد این تخمک­‌ها ثابت نبوده و درطول زمان کاهش پیدا می‌­کند. آزمایش ذخیره تخمدان، درواقع مجموعه ای از تست­‌ها است که باهدف ارزیابی تعداد و کیفیت­ این تخمک­‌ها انجام می‌­شود. از مهم‌­ترین آزمایش‌­های کاربردی در این گروه، Anti-Mullerian hormone (AMH) است (1).

آزمایش AMH:

این تست سطح هورمونی به­‌نام Anti-Mullerian را درخون اندازه‌­گیری می‌­کند. این هورمون در بافت‌­های تولید مثل هردوجنس از جمله فولیکول‌­های تخمدان تولید می‌­شود و درخانم‌­ها به‌­نوعی بیانگر ذخیره تخمدان است. درواقع این آزمایش تخمینی از تعداد تخمک‌­های موجود در تخمدان زده و توانایی بالقوه فرد در بارداری را بررسی می‌کند. با بالارفتن سن، سطح این فاکتور در خون کاهش می­‌یابد که با نام diminished ovarian reverse (DOR) شناخته می­‌شود و در مواردی می‌­تواند مشکل­‌ساز باشد (2،3).

چه‌­موقع نیاز به انجام آزمایش AMH است؟

این تست در شرایط زیر کاربرد دارد:

• پیش‌­بینی زمان شروع یائسگی؛ مقطعی در زندگی یک خانم که دور‌ه‌­های قاعدگی وی متوقف شده و دیگر امکان بارداری وجود نخواهد داشت. این دوران معمولا در حدود 50 سالگی آغاز می‌­شود.
• تعیین علت یائسگی زودرس
• تشخیص علت آمنوره یا عدم شروع یا توقف قاعدگی؛ که اغلب در دخترانی که دوران قاعدگی آن­ها تا سن 15 سالگی آغاز نشده است و زنانی که چندین دوره قاعدگی را نداشته‌­اند، دیده می‌­شود.
• تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)؛ نوعی اختلال هورمونی که از عوامل شایع ناباروری در زنان است.
• بررسی نوزادانی که اندام تناسلی آن­ها به‌­طور دقیق بیانگر جنسیتشان نمی‌­باشد.
• ارزیابی بیماری در زنان مبتلا به انواع مشخصی از سرطان‌­های تخمدان
• اگر در باردار شدن با مشکل مواجه شده‌­اید یا تحت درمان مشکلات­ ناباروری باروشی مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) هستید، ممکن است به این آزمایش نیاز پیدا کنید (3).

تفسیر آزمایش ذخیره تخمدان (AMH)

رنج معین و دقیقی از این هورمون که طبیعی درنظر گرفته­‌شود، وجود ندارد و این بازه می­‌تواند وابسته به سن بیمار، جنس، جمعیت نمونه و روش استفاده­‌شده، متفاوت باشد. بنابراین ممکن است اعداد و ارقام اعلام شده در جواب آزمایش، معانی مختلفی در آزمایشگاه‌های متفاوت داشته باشند و بهتر است نتیجه آزمایش خود را با رفرنس رنج (reference range) بیان‌شده در برگه آزمایشگاه، مقایسه کنید (4). در برخی منابع، تفسیر سطح هورمون آنتی مولرین مطابق زیر انجام می‌­شود:

– سطح بالا: بیش از 3.0 ng/ml

– رنج طبیعی: بیش از 1.0 ng/ml

– محدوده نرمال پایین: 0.7 – 0.9 ng/ml

– سطح پایین: 0.3 – 0.6 ng/ml

– مقادیر بسیار پایین: کمتر از 0.3 ng/ml

(5)

نتایج این تست درکنار تفسیر صحیح پزشک، به شما کمک می­‌کند تا شانس خودتان برای بارداری و حتی بهترین زمان برای آن را ارزیابی کنید. مقادیر بالای این هورمون ممکن است به‌­معنای شانس بیش­تر شما در بارداری باشد. البته گاهی افزایش سطح این فاکتور در خون از علائم ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌­کیستیک محسوب می­‌شود. مقادیر پایین AMH، ممکن است مشکلاتی را برای بارداری به­‌همراه داشته­‌باشد؛ همچنین می­‌تواند به‌­معنای شروع یائسگی تلقی شود. سطح پایین این فاکتور در دختران جوان و زنان یائسه طبیعی است (3).

آزمایش FSH:

از تست‌­های دیگری که در بررسی ظرفیت و ذخیره تخمدان اهمیت دارد، آزمایش Follicle-stimulating hormone (FSH) است (1). این آزمایش سطح هورمونی به­‌همین نام را اندازه‌­گیری می­‌کند. هورمون محرک فولیکول توسط غده هیپوفیز ترشح شده و نقش مهمی در عملکرد جنسی افراد دارد. در خانم‌­ها، این فاکتور به کنترل چرخه‌­قاعدگی و تحریک رشد تخمک‌­ها در تخمدان کمک می‌­کند، درنتیجه بر سطح ذخیره تخمدان نیز موثر می­‌باشد.

چه­‌موقع نیاز به انجام آزمایش FSH است؟

این تست می‌­تواند به دلایل زیر، توسط پزشک توصیه شود:

• مشکلاتی در بارداری
• دور­ه­‌های قاعدگی نامنظم یا متوقف شدن این پروسه
• یائسگی؛ این آزمایش می‌­تواند زمان تقریبی یائسگی فرد را پیش‌­بینی کند.
• بلوغ زورس یا دیرهنگام؛ از این آزمایش برای بررسی مشکلات محتمل مانند اختلالات هیپوتالاموس، هیپوفیز، تخمدان­ها و… در کودکانی که زودتر یا دیرتر از زمان طبیعی به بلوغ می‌­رسند، استفاده می­‌شود.
• ناهنجاری­‌هایی در هیپوفیز یا هیپوتالاموس، مشکلاتی را به‌­وجود می‌­آورد که می­‌تواند بر سطح این فاکتور در خون تاثیرگذار باشد. (6)

تفسیر آزمایش ذخیره تخمدان (FSH)

رنج نرمال برای این هومون مانند تست آنتی‌­مولرین وابسته به جنسیت، سن، سوابق پزشکی، روش استفاده‌­شده در آزمایشگاه، متغیر است و بازه دقیقی وجود ندارد. به‌­علاوه مقادیر این هومون برای خانم‌­ها، وابسته به بخشی از چرخه قاعدگی است که فرد در آن قرار دارد. به­‌طورکلی رنج طبیعی برای این فاکتور می­‌تواند مطابق زیر درنظر گرفته شود:

– در فاز فولیکولی (حدود دو هفته اول سیکل جنسی): 1.4 to 9.9 IU/mL

– روز تخمک‌­گذاری (که درحالت ایده­‌آل، 14 امین روز سیکل می­‌باشد): 6.2 to 17.2 IU/mL

– فاز لوتئال (حدود دو هفته دوم سیکل جنسی): 1.1 to 9.2 IU/mL

– پس از یائسگی: 19 to 100 IU/mL

(7)

مقادیر این فاکتور در خانم‌­ها می‌­تواند درنتیجه عوامل متعددی افزایش پیداکند، ازجمله:

• نارسایی اولیه یا زودرس تخمدان (POI)؛ که ازدست دادن عملکرد تخمدان پیش از 40 سالگی است
• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)؛ نوعی اختلال هورمونی شایع که زنان باردار را تحت­‌تاثیر قرار داده و از علل شایع ناباروری است
• یائسگی که به‌تازگی آغاز شده­‌است یا کمی قبل­تر از شروع آن
• تومور تخمدان
• سندرم ترنر، یک اختلال ژنتیکی که بر رشد جنسی در زنان تأثیر گذاشته و اغلب باعث ناباروری می­‌شود

ازطرف دیگر، پایین آمدن سطح این هورمون در زنان می‌­تواند درشرایط زیر دیده شود:

• عدم تولید تخمک کافی توسط تخمدان­‌ها
• کارکرد ناصحیح غده هیپوفیز
• اختلالی در غده هیپوتالاموس، بخشی از مغز که غده هیپوفیز و سایر عملکردهای مهم بدن را کنترل می‌­کند
• وزن بسیار پایین (8)

زمانی­‌که ذخایر تخمدان کاهش پیدا می­‌کند، سیگنالی از تخمدان برای تولید مقادیر بالاترِ هورمون محرک فولیکول به مغز فرستاده شده و سطح این هورمون در خون بالا می‌­رود. بنابراین اغلب سطح بالای FSH، بیانگر ذخیره کم تخمدان است (9).

در بررسی ذخیره تخمدان، از آزمایش‌­های دیگری شامل تست استرادیول و AFC (antral follicle count) نیز استفاده می­‌شود. AFC تعداد فولیکول­‌هایی ویژه به‌­نام آنترال در تخمدان که حاوی تخمک می­‌باشند، را اندازه­‌گیری می‌­کند. این فاکتور در سونوگرافی ترانس­واژینال سنجیده شده و می‌­تواند تاحدی بیانگر ذخیره تخمدان فرد باشد. در کنار آن تست Estradiol مطرح است؛ استرادیول فرمی از استروژن است که اساسی­‌ترین هورمون جنسی مترشحه از تخمدان‌­ها می‌­باشد و گاهی درکنار سایر تست‌­های گفته‌­شده برای سنجش ذخایر تخمدان انجام می‌­شود. توجه داشته باشید که تمامی آزمایش‌­های گفته شده از فاکتورهای مهم در پیش‌­بینی ذخایر تخمدان هستند و نتایج آن­ها درکنار هم اهمیت دارد، نمی­توان با جواب یک آزمایش­ به­‌تنهایی، نظر قطعی در رابطه با وضعیت فرد داد (10،9).

منابع:

1. https://www.medscape.com/viewarticle/842158#:~:text=Ovarian%20reserve%20testing%20is%20typically,stimulus%20for%20final%20follicle%20maturation.

2. https://www.healthline.com/health/fertility/amh#what-it-is

3. https://medlineplus.gov/lab-tests/anti-mullerian-hormone-test/#:~:text=An%20AMH%20test%20is%20often,cells%20a%20woman%20has%20left.

4. https://labtestsonline.org.uk/tests/anti-mullerian-hormone

5. https://rmanetwork.com/blog/anti-mullerian-hormone-amh-testing-of-ovarian-reserve/

6. https://www.webmd.com/women/fsh-test

7. https://www.urmc.rochester.edu/encyclopedia/content.aspx?contenttypeid=167&contentid=follicle_stimulating_hormone

8. https://medlineplus.gov/lab-tests/follicle-stimulating-hormone-fsh-levels-test/

9. https://progyny.com/education/fertility-testing/ovarian-reserve-fsh-amh-afc/#:~:text=FSH%20(follicle%20stimulating%20hormone)%20is,indicates%20a%20low%20ovarian%20reserve.

10. https://www.emoryhealthcare.org/centers-programs/reproductive-center/diagnostic-testing/female-evaluation.html#:~:text=Ovarian%20reserve%20testing%20uses%20a,quality%2C%20which%20declines%20with%20age.