چگونه آزمایش تیروئید را بخوانیم؟

در این مقاله با پارامترهای مهم در برگه آزمایش تیروئید و نحوه تفسیر آن‌ها آشنا می‌شویم.

چگونه آزمایش تیروئید را بخوانیم؟

غده تیروئید در جلوی گردن قرار گرفته و هورمون‌های تیروکسین (T4) و یدوتیرونین (T3) را ترشح می‌کند. درواقع T3، شکل فعال هورمون تیروئید است که تعدادی از فعالیت‌های بدن انسان توسط این هورمون تنظیم می‌شود (۱).

چگونه آزمایش تیروئید را بخوانیم؟

برگه آزمایش مربوط به هورمون‌های تیروئیدی دارای چهار قسمت است:

· ستون اول نام هورمونی است که در خون بررسی شده و به اختصار نمایش داده می‌شود مانند T3،T4،FT4،FT3،T3UP،TBG، ،TSH و TPO.

· در ستون دوم، نتایج تست‌ و سطح پارامتر اندازه‌گیری شده، ثبت می‌گردد.

· در قسمت بعدی برگه آزمایش، واحد اندازه‌گیری هورمون‌های تیروئیدی در خون گزارش می‌شود. واحد مذکور با توجه به نوع کیت‌ و روشی که آزمایشگاه‌ها برای بررسی هورمون‌های تیروئیدی انتخاب می‌کنند، متفاوت است.

· در ستون آخر برگه جواب، محدوده رنج نرمال هر فاکتور مشخص می‌شود. این رنج برای کیت‌های مختلف آزمایشگاهی می‌تواند متفاوت باشد.

در کنار نتایج ثبت شده در برگه آزمایش ممکن است علامت H یا L را ببینید که علامت اختصاری H نشان‌دهنده افزایش نتایج هورمون‌های تیروئیدی، و علامت L بیانگر کاهش این هورمون‌ها می‌باشد.

آزمایش TSH

غده هیپوفیز در مغز انسان با ترشح TSH، میزان آزادسازی هورمون‌های تیروئیدی از غده تیروئید را کنترل می‌کند. برای مثال درصورتیکه T3 یا T4 کاهش یابند، ترشح TSH افزایش یافته و به غده تیروئیدی دستور می‌دهد هورمون‌های تیروئیدی بیشتری تولید و ترشح کنند. درمقابل اگر میزان هورمون‌های مذکور در خون افزایش یابد، غده هیپوفیز تولید هورمون TSH را کاهش داده و از تولید بیشتر T3 و T4 جلوگیری می‌کند.

کیت‌های آزمایش TSH با روش‌های مختلفی ازجمله الایزا، رادیو‌ایمنو‌اسی و کی‌میلواسانس، سطح هورمون‌ را در خون اندازه‌گیری می‌کنند. الایزا، معمول‌ترین روش است که رنج نرمال کیت‌های آن برای تشخیص هورمون TSH در بزرگسالان بین ۰.۳ تا ۵ نانوگرم بر دسی‌لیتر می‌باشد.

علل افزایش و کاهش هورمون TSH

افزایش این هورمون در خون نشان‌دهنده ضعف غده تیروئید در تولید هورمون‌های تیروئیدی است. به عبارت دیگر غده تیروئیدی کم‌کار شده‌ و هیپوفیز سعی دارد با ترشح بیشتر هورمون TSH، تیروئید را وادار به تولید بیشتر هورمون کند. در بیمارانی که غده تیروئید پرکار شده و هورمون‌های تیروئیدی (T3، T4) در خون افزایش پیدا کرده‌اند، هیپوفیز ترشح هورمون TSH را به‌شدت کاهش می‌دهد یا متوقف می‌کند تا تیروئید کمتر تحریک شود. بنابراین کاهش هورمون TSH به کمتر از محدوده رنج نرمال نشان‌دهنده پرکاری غدد تیروئیدی است.

اندازه‌گیری هورمون‌ TSH در نوزادان تازه متولد شده و در زنان باردار بسیار مهم است، چراکه هورمون‌های تیروئیدی در رشد و تکامل جنین و نوزادان نقش حیاتی دارند. میزان هورمون TSH در روزهای ابتدایی پس از تولد، بسیار بالا است و در ماه اول به‌طور طبیعی کاهش می‌یابد.

بیماری گریوز، شایع‌ترین علت پرکاری و بیماری هاشیموتو شایع‌ترین دلیل کم‌کاری غده تیروئید است. تعدادی از بیماری‌های غیر مرتبط با غده تیروئید نیز می‌توانند موجب بالا یا پایین رفتن سطح هورمون‌های تیروئیدی به طور موقت شوند (۲).

آزمایش‌های T4 و FT4

هورمون تیروکسین به دو شکل آزاد و متصل به پروتیئن در جریان خون وجود دارد. شکل آزاد این هورمون (FT4) می‌تواند وارد سلول‌های بدن انسان شود و متابولیسم سلول‌ها را کنترل کند. آزمایش T4، سطح کلی هورمون‌های تیروکسین آزاد و متصل به پروتیئن را باهم اندازه‌گیری می‌کند، اما در آزمایش FT4، تنها هورمون‌های تیروکسین آزاد در خون مورد بررسی قرار می‌گیرند.

رنج نرمال آزمایش T4 کل برای بزرگسالان ۵ تا ۱۲ میکروگرم بر دسی‌لیتر (mg\dl) می‌باشد. این رنج نرمال ممکن است میان آزمایشگاه‌های مختلف و بسته به سن افراد کمی متفاوت باشد. رنج نرمال FT4 برای بزرگسالان بین ۰.۸ تا ۱.۸ نانوگرم در دسی لیتر (ng\dl) است. این محدوده برای کودکان متفاوت است.

تفسیر نتایج آزمایش T4 و FT4

آزمایش T4 و FT4 برای تشخیص کم‌کاری و پرکاری غده تیروئید و همچنین تشخیص اختلالات غده هیپوفیز انجام می‌شود. بالاتر بودن T4 و FT4 از محدوده رنج نرمال بیانگر پرکاری تیروئید است. این اختلال می‌تواند درنتیجه بیماری‌های گریوز، تیروئیدیت (التهاب غده تیروئید)، گواتر سمی (بزرگ شدن غدد تیروئیدی)، رژیم غذایی حاوی ید زیاد و تومور غده هیپوفیز (سرطان خوش خیم غده هیپوفیز) بروز کند. در اغلب بیماری‌های پرکاری تیروئید، میزان T4 و FT4 افزایش و سطح TSH کاهش می‌یابد. اما در مواردی که علت پرکاری تیروئید مشکلات غدد هیپوفیز باشد، علاوه بر هورمون‌های T4و FT4 مقدار TSH هم افزایش می‌یابد.

درمقابل، پایین‌تر بودن هورمون T4 و FT4 از رنج نرمال نشان‌دهنده کم‌کاری غده تیروئید است. کم کاری تیروئید ممکن است در اثر بیماری هاشیموتو، تیروئیدیت، عوارض جانبی برخی‌ داروها، کم‌کاری مادرزادی در نوزادان و تومور غده هیپوفیز بروز پیدا کند. درصورتیکه کم‌کاری تیروئید نتیحه اختلالاتی در غده تیروئید باشد، میزان TSH در خون افزایش می‌یابد. اما اگر کم‌کاری در اثر مشکلات غده هیپوفیز بروز کند، میزان TSH به‌همراه هورمون‌های T4 و FT4 کاهش می‌یابد.

تغییرات هورمونی در زنان باردار ممکن است باعث پرکاری یا کم‌کاری غده تیروئید شود که معمولا بعد از زایمان، این اختلال برطرف می‌شود (۳).

آزمایش T3 وFT3

هورمون T3 نیز به دو شکل متصل به پروتئین و آزاد (FreeT3) در خون وجود دارد که بیش‌از ۸۰ درصد آن در کبد و کلیه از تجزیه هورمون T4 و قریب به ۲۰ درصد آن مستقیما توسط غده تیروئید تولید می‌شود. این دو فاکتور معمولاً در تشخیص پرکاری تیروئید مورد استفاده قرار می‌گیرند. در مراحل اولیه کم‌کاری تیروئید افت سطح T3 در خون به‌خاطر مقدار کم این هورمون در خون، چندان محسوس نیست و درواقع در مراحل اولیه کاهش هورمون T4 معیار می‌باشد.

رنج نرمال T3 در خون، ۰.۹ تا ۲.۸ نانوگرم در دسی‌لیتر (ng\dl) و این رنج برای FT3، ۲ تا ۷ پیکوگرم در میلی‌لیتر (pg\dl) می‌باشد.

آزمایش T3 uptake

در آزمایش T3UP، به‌جای سنجش مستقیم هورمون‌های تیروئیدی، میزان جایگاه خالی بر روی پروتیئن‌ها را اندازه‌گیری می‌کنند. هرچه جایگاه‌ بیشتری از هورمون‌های تیروئیدی بر روی پروتئینی‌های حامل خالی باشد، نشان‌دهنده کمبود هورمون‌های تیروئیدی در خون است. به‌عبارتی دیگر اگر یک ماشین مسئول حمل چند نفر باشد، تعداد صندلی خالی در ماشین بیانگر تعداد افراد غایب است. در حال حاضر با توجه به دردسترس بودن سایر کیت‌ها، کمتر از آزمایش T3UP استفاده می‌شود.

از ویژگی‌های مهم آزمایش FT4 و FT3 این است که کمبود یا افزایش میزان پروتئین‌های بدن در نتیجه آزمایش تاثیرگذار نمی‌باشد اما در آزمایش T3 کل، درصورتیکه به‌هرعلتی سطح پروتیئن‌های حامل کاهش پیدا کند، تعداد هورمون‌های تیروئیدی متصل به پروتیئن در خون و درنتیجه، سطح T3 کل پایین می‌آید.

رنج نرمال T3UP، ۲۴ تا ۳۷ درصد از ظرفیت پروتئینی‌های حامل هورمون T3 است. در بیماران مبتلا به اختلال کم‌کاری تیروئید، ظرفیت خالی پروتئین افزایش و در پرکاری تیروئید ظرفیت پروتئین حامل کاهش می‌یابد (۴).

آزمایش TBG

گلوبولین متصل شونده به تیروئید (Thyroid-binding globulin)، پروتئینی است که توسط کبد تولید شده و مقدار زیادی از هورمون‌های تیروئیدی را در خون حمل می‌کند. هر عاملی که باعث افزایش یا کاهش این پروتئین‌ها در خون شود می‌تواند نوعی اختلال در عملکرد غده تیروئید به‌وجود آورد.

در صورت افزایش این پروتئین‌ در خون: سهم بیشتری از هورمون‌های تیروئیدی آزاد در خون، به‌جای مصرف در سلول‌ها به این پروتئین‌ها متصل شده و باعث ایجاد علائم بیماری کم‌کاری تیروئید در افراد می‌شود. در این شرایط، غده هیپوفیز TSH بیشتری تولید می‌کند تا تیروئید را وادار به تولید بیشتر t3 و t4 کنند. این چرخه باعث افزایش هورمون‌های تیروئیدی کل(توتال) (T3 و T4) و کاهش هورمون‌های تیروئیدی آزاد (FT4 و FT3) به همراه علائم کم‌کاری تیروئید می‌شود‌.

بیماری‌های که باعث کاهش TBG شوند در نهایت منجر به کاهش هورمون‌های تیروئیدی کل می‌شوند؛ اما مقدار هورمون‌های تیروئیدی آزاد در محدوده طبیعی و یا کمی بالاتر از نرمال، قرار خواهد داشت. افزایش هورمون‌های تیروئیدی آزاد باعث بروز علائم پرکاری تیروئید می‌شود.

محدوده طبیعی پروتئین TBG در خون ۱۳ تا ۳۹ میکروگرم در دسی‌لیتر (mg\dl) است‌. این آزمایش معمولا همراه با سایر آزمایش‌های غربالگری بیماری‌های تیروئیدی انجام می‌شود.

در صورت طبیعی بودن سطح TBG فرد و تنها افزایش یا کاهش هورمون‌های تیروئیدی در خون، غده تیروئید یا هیپوفیز دچار مشکل است. اما در صورت افزایش/کاهش پروتئین TBG، علت اصلی علائم ، مشکلاتی به‌غیر‌ از اختلالات تیروئیدی می‌باشد. بیماری‌های کبدی و تغییرات هورمونی دوران بارداری از جمله عواملی هستند که که مقدار TBG را افزایش می‌دهند. اختلالات کلیوی، برخی از بیماری‌های کبدی، بیماری‌های سیستمیک شدید، آکرومگالی، سوء تغذیه و سندروم کوشینگ می‌توانند باعث کاهش TBG شوند (۵و۶).

آزمایش Anti_TPO

پروتئین TPO یک آنزیم پراکسیداز است که در غده تیروئید وجود دارد و در تولید هورمون‌های آن بسیار موثر است. در برخی بیماران ممکن است سیستم ایمنی فرد علیه این آنزیم، آنتی‌بادی تولید کرده و موجب بروز نوعی کم‌کاری تیروئید مانند هاشیمتو شود. آزمایش Anti_TPO، سطح آنتی‌بادی‌های ضد آنزیم پراکسیداز غده تیروئید را اندازه‌گیری می‌کند.

رنج نرمال این آزمایش‌ در انواع کیت‌های آزمایشگاهی متفاوت است، اما به‌طور معمول کمتر از ۸ IU\mL طبیعی درنظر گرفته می‌شود‌. در افرادی که سابقه بیماری تیروئیدی ندارند و سطح هورمون‌های تیروییدی در آن‌ها نرمال است اما مقدار Anti_TPO بیش از نرمال می‌باشد، شانس ابتلا به بیماری تیروئید در آینده بیشتر خواهد بود.

علاوه بر آنتی‌بادی‌های ضد TPO، سیستم ایمنی بدن ممکن است آنتی‌بادی‌هایی تولید کند که نقش هورمون TSH را تقلید کرده و غده تیروئید را وارد به تولید هورمون‌های تیروئیدی کنند. این اختلال در بیماری کریوز دیده می‌شود (۷و۱).

علاوه بر آزمایش‌های معمول ممکن است از روش‌های تخصصی مانند ید رادیواکتیو برای تشخیص بیماری‌های تیروییدی استفاده شود. در این تست، بیمار مقدار مشخصی از ید رادیواکتیو را خورده و در ادامه، عملکرد غده تیروئید وی بررسی می‌شود. در صورت مصرف بیش از حد ید رادیواکتیو توسط غده تیروئید، بیمار مبتلا به پرکاری تیروئید است و برعکس استفاده نشدن ید رادیواکتیو نشان دهنده کم‌کاری آن می‌باشد (۸).

علائم اختلالات تیروئیدی

خستگی مفرط، حساسیت به سرما، کاهش ضربان قلب، افزایش وزن، بی‌میلی به انجام کارها، یبوست، افسردگی، درد و ضعف عضلانی، گرفتگی عضلات، خشکی پوست، مو و ناخن‌های شکننده، کاهش میل جنسی، احساس بی‌حسی و گزگز دست و پا، قاعدگی طولانی و نامنظم در زنان و مشکلات حافظه از علائم کم‌کاری تیروئید می‌باشد.

عصبی بودن، اضطراب و تحریک پذیری، تغییر خلق و خوی، بی خوابی، خستگی و ضعف مداوم، حساسیت به گرما، تورم گردن در اثر بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر)، ضربان قلب نامنظم/غیرمعمول (تپش قلب)، تکان دادن یا لرزش دست و کاهش وزن از علائم پرکاری تیروئید است (۹).

منابع:

(۱)https://www.btf-thyroid.org/thyroid-function-tes

(۲)https://medlineplus.gov/lab-tests/tsh-thyroid-stimulating-hormone-test/

(۳)https://www.healthline.com/health/t4-test#procedure

(۴)https://www.mountsinai.org/health-library/tests/t3-test

(۵)https://www.verywellhealth.com/thyroid-binding-globulin-test-4691368

(۶)https://www.ucsfhealth.org/medical-tests/tbg-blood-test

(۷)https://www.mayoclinic.org/thyroid-disease/expert-answers/faq-20058114

(۸)https://www.thyroid.org/thyroid-function-tests/

(۹)https://www.nhs.uk/conditions/overactive-thyroid-hyperthyroidism/